Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarekBankowicz,
A
utorytaryzmitotalitaryzm–analizaporównawcza
35
wramach„porządkuarbitralnego”jeststosowanieterroru.„Wpaństwieprawa–pi-
sałFraenkel–trybunałykontrolująadministracjęzpunktuwidzenialegalnościjej
działań;wTrzeciejRzeszywładzepolicyjnekontrolujątrybunałyzpunktuwidzenia
ichużyteczności”20.Wkonsekwencji–ibyłatocentralnatezapostawionaprzezauto-
ra–TrzeciaRzeszajestpaństwempermanentnegostanuwyjątkowego.Totalitaryzm
narodowo-socjalistycznyniejestwięcprzejawemsilnegopaństwa,leczstanowize-
rwaniezcałąeuropejskątradycjąpaństwaprawaiwtymsensiestanowiwielkienie-
bezpieczeństwo.
FranzNeumann,autorpracyBehemoth(NewYork1942),zatotalitarnyuznawał
systemstawiającysobiezacelosiągnięciestanuabsolutnejdominacjiwładzypań-
stwowejnadspołeczeństwem.Wsystemietakimdochodzidosprzężeniaautoryta-
ryzmuzmonopolistycznymkapitalizmem.Jakkolwiektotalitaryzmzakładasztywną
imonolitycznąorganizacjępaństwa,tojednak–zauważałFranzNeumann–wjego
obrębieujawniasięwielkinieporządekdecyzyjny.Rozmaitecentrawładzy–partia,
biurokracja,wojsko,wielkiprzemysł–rywalizująowpływyizabiegająoto,żebypo
ichstronie,aprzeciwkokonkurentom,opowiedziałsięFührer21.
ZkoleiSigmundNeumannwwydanejw1942r.pracyPermanentRevolutionza
totalitarneuznawałsilniezideologizowaneiwodzowskiedyktaturymonopartyjne,
politycznieagresywne,głoszącehasłopermanentnejrewolucjiistarającesięutrzy-
mywaćspołeczeństwowstanienieustannejmobilizacjipolitycznej.Dyktaturytego
rodzajutworzązupełnienowąjakośćpolitycznąiwniczymnieprzypominajądaw-
nychdyktatur.Totalitaryzmy–głosiłS.Neumann–rodząsięwsytuacjachbędą-
cychkonsekwencjąwojennegochaosu,dlategoteżsąonesystemamiwojnyidlate-
go„stannieustannejwojnyjestklimatemnaturalnymdlatotalitarnejdyktatury”22.
Charakteryzujejeponadtostałeodwoływaniesiędoluduimasorazposzukiwanie
„nowejiprawdziwejdemokracji”
,któraprzyjmujepostaćalbo„demokracjiproleta-
riackiej”(ZSRR),albo„demokracjinarodowej”(NiemcyiWłochy).Samzaśdyktator
totalitarnyuwielbiaprezentowaćsięwroli„człowiekaludu”i„organizatoramas”
.
Pojęcietotalitaryzmuzrobiłozawrotnąkarieręwnaukachpolitycznychpodrugiej
wojnieświatowej.Kierowanojepodadresemnietylkowłoskiegofaszyzmuiniemie-
ckiegonazizmu,alerównieżradzieckiegokomunizmu,którywmiędzyczasiepod-
porządkowałsobiekrajeEuropyŚrodkowejiWschodniej.Wskazywanonato,że
tedwatotalitaryzmywychodziłyzprzeciwstawnychzałożeńideologicznych,alena
grunciepolitycznymdoprowadzałydoidentycznychskutków,amianowicietworzy-
łyrepresyjnepaństwa,odwołującesiędoterroruizniewalająceswespołeczeństwa.
Opinięklasycznychstudiównadtotalitaryzmemzapewniłysobie–dodajmy:całkiem
zasłużenie–opracowaniapióraHannahArendtorazCarlaJ.FriedrichaiZbigniewa
K.Brzezińskiego.
H.Arendtwtotalitaryzmieupatrywałanowąformępanowaniawładczego,które
nieograniczasiętylkodokontrolowaniasferypolityki,leczdążyrównieżdopodpo-
rządkowaniasobieżyciaprywatnegoludzi.Celemtotalitaryzmustawałosięzatem
20E.Fraenkel,IldoppioStato.Contributoallateoriadelladittatura,Torino1983,s.80.
21Zob.F.Neumann,Behemoth,NewYork1942,s.60–82.
22S.Neumann,PermanentRevolution,NewYork1942,s.14.
