Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarekBankowicz,
A
utorytaryzmitotalitaryzm–analizaporównawcza
37
wceluurzeczywistnieniatotalnejrewolucjispołecznej,wzakresktórejwłączonyjest
zamiarprzekształceniaczłowiekawoparciuopewnearbitralnieprzyjętezałożenia
ideologiczne,ogłoszoneprzezprzywódcówwwarunkachwymuszonejjednomyślno-
ścicałejludności”25.
Pomiędzyobiemazaprezentowanymiklasycznymiteoriamitotalitaryzmu,
tj.koncepcjąH.ArendtiujęciamiC.J.FriedrichaiZ.K.Brzezińskiego,niewystępo-
wałyzasadniczesprzeczności,niemniejjednakwartozwrócićuwagęnakilkaróżnic.
H.Arendtbyłazainteresowanazdefiniowaniemfundamentalnegocelutotalitaryzmu,
podczasgdyC.J.FriedrichiZ.K.Brzezińskizawystarczająceuważalizidentyfikowa-
niepodstawowychcechtegosystemu.Arendtwiększąteżwagęniżdwajbadaczeame-
rykańscyprzywiązywaładopersonalizacjiwładzytotalitarnejikluczowejroliwodza.
Wreszcieróżnicepojawiłysięwzakresiewskazywanianakonkretneprzykładytota-
litaryzmu–ArendtzatotalitarneuznawałajedyniehitlerowskieNiemcyod1938r.
istalinowskiZwiązekRadzieckiod1930r.,natomiastFriedrichiBrzezińskiskłon-
nibylirozszerzyćtęlistęjeszczeowłoskifaszyzm,reżimykomunistyczneEuropy
ŚrodkowejiWschodniejorazchińskikomunizm.
SpośródpóźniejszychteoriitotalitaryzmuwskażmyjeszczenaujęciaRaymonda
Arona,JuanaJ.LinzaorazGiovanniegoSartoriego.
Zdaniemfrancuskiegofilozofapolityki,R.Arona,totalitaryzmpojawiasiętam,
gdziezbiegająsięzsobątrzyzjawiska:monopartiamonopolizującawszelkądziałal-
nośćpolityczną,ideologiawyniesionadorangioficjalnejprawdypaństwainiosąca
wizjęjakiegoświelkiegoceluczyprzeznaczenialudzkościrealizowanegoprzezrzą-
dzącychnazasadachwyłącznościorazterrorpolicyjny26.
Znanybadaczustrojówniedemokratycznych,J.J.Linz,zatotalitarnyuznawałsy-
stemspełniającytrzywarunki:popierwszeistniejetamcentralnyośrodeksprawo-
waniawładzymającycharaktermonistyczny;podrugie–występujejednaoficjalna
ideologia,zktórąidentyfikujesięprzywódcalubgrupaprzywódcza,atakżedziałająca
wichinteresiepartia;orazpotrzecie–obywatelskieuczestnictwoidynamicznamo-
bilizacjaszerokichgrupspołeczeństwadorealizowaniarozmaitychzadańpolitycz-
nychispołecznychjestpopierana,pożądanainagradzana,alejednocześniekanalizo-
wanaikontrolowanaprzezmonopartięipodporządkowanejejorganizacje27.
ZkoleiwedługG.Sartoriegoistotętotalitaryzmumożemyuchwycićtylkowów-
czas,gdy„przypiszemytenterminwyłączniedonowego,współczesnegozjawiska”
i„pozostaniemywobszarzesemantyki–tego,naczymskupiauwagę«totalność»”
.
Nowoczesnośćtotalitaryzmuwiążeonztym,iżwdyspozycjitegosystemumuszą
byćtechnologiczniezaawansowaneśrodki,któreumożliwiająekspansjęipenetrację
totalitarnejwładzy.Innymaspektemtejnowoczesnościjestideologizacjapolityki
ipojawieniesięswoistej„religiipolitycznej”
,zktórąsprawującywładzęidentyfikują
sięiwoparciuonakazyktórejzamierzająprzeprowadzićakt„zbawienia”ludzkości.
Wreszcierozszyfrowującsemantyczneznaczenie„totalności”
,Sartoridochodzido
wniosku,że„totalitaryzmdenotujesemantycznieuwięzieniecałegospołeczeństwa
25Z.K.Brzeziński,IdeologyandPowerinSovietPolitics,NewYork1962,s.19–20.
26Zob.R.Aron,Démocratieettotalitarisme,Paris1965.
27J.J.Linz,Totalitaryzm…,s.306.
