Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
Fenomentotalitaryzmów
przekształceniesamejnaturyczłowieka,amiałobyćtourzeczywistnionepoprzezpo-
łączenieśrodkówideologicznychzmasowymterrorem.Nowyczłowiekwinienstać
siężywymautomatemkompletniepodporządkowanymwładzypaństwowejirządzą-
cejmonopartii.Systemtotalitarnyidentyfikujesięzideologią,któraaspiruje–jakjuż
byłopowiedziane–dowyjaśnieniacałegobieguhistoriiiniepodlegapraktycznejwe-
ryfikacji.Wkonsekwencjitakiegopodejściatotalitaryzmkreujefikcyjnyświatideo-
logiczny,zaśzastosowanieterroru,którywtychrealiachjestnormalnyminstrumen-
temrządzenia,madoprowadzićdoprzeobrażeniatejfikcjiwrzeczywistość.Dążącdo
uczynieniazideologicznejfikcjirzeczywistości,cowistociejestniemożliwe,totalita-
ryzmsamskazujesięnatoczenienieustannejwalkizwrogiemrealnymoraztzw.wro-
giemobiektywnym,którymwedługarbitralnychdecyzjidysponentówwładzypo-
litycznejmożewdowolnejchwilistaćsiękażdy.Masowyterroriwalkazwrogiem
powodują,żeniezwykleważnąrolęwsystemiewładzyodgrywatajnapolicja.Wspo-
łeczeństwieuruchamiasięmechanizmywszechobecnegoszpiegostwaichodziowy-
tworzeniesytuacji,wktórejkażdymożebyćagentemtajnychsłużbiwszyscyczująsię
stalenadzorowani.Napłaszczyźnieorganizacyjnejnośnikiemtotalnejideologiiito-
talnegoterrorujestrządzącamonopartia,zorganizowanahierarchicznie,zwodzem
naczele,któregootaczasięniebywałymkultem,przypisującmuwręczponadludzkie
atrybutysiły,mądrościiprzenikliwości.Wolawodzastajesięwoląpartiiitymsamym
nabieramocyobowiązującegoprawa.Wódzjestteżjedynymdepozytariuszemideo-
logii,tylkoonuprawnionyjestdojejinterpretowaniaizmieniania.Wefekciewtym
systemiepojawiasięolbrzymiapersonalizacjawładzy23.
Autorzydrugiejklasycznejteoriitotalitaryzmu,C.J.FriedrichiZ.K.Brzeziński,
usiłowaliuchwycićistotętegosystemupoprzezwskazaniejegozasadniczychcech.
Doszlidoprzekonania,żetotalitaryzmpojawiasięwówczas,gdyjednocześniezaist-
niejesyndromsześciucech.Asąnimi:
1.jednaoficjalnaideologiapaństwowa,wypowiadającasięnatematwszystkichaspek-
tówludzkiejegzystencjiidowskazańktórejkażdyobywatelmusisięstosować;
2.masowamonopartia,kierowanaprzezjednegoczłowieka(dyktatora–wodza),któ-
rajestalbonadrzędnawstosunkudoaparatupaństwowego,albocałkowicieznim
zespolona;
3.systemterrorystycznejkontrolipolicyjnejnadspołeczeństwem;
4.monopolrządzącejpartiiipodległychjejkadrnawszystkieśrodkimasowejinfor-
macji;
5.wszechwładnakontrolapartiinadśrodkamiprzymusu;
6.centralnesterowaniegospodarką24.
Wpóźniejszymczasieobajautorzydążylidopewnegozdynamizowaniaswego
opisutotalitaryzmu,starającsiętakżezbudowaćwłasnądefinicjętegosystemu.Na
przykładZ.K.Brzezińskizaproponowałtakąotodefinicję:„Totalitaryzmjesttosy-
stem,wktórymtechnologicznienowoczesnenarzędziasprawowaniawładzypolitycz-
nejsąużywanebezograniczeńprzezscentralizowanekierownictwoelitarnegoruchu
23Zob.H.Arendt,TeOriginsofTotalitarianism,NewYork1951.
24C.J.Friedrich,Z.K.Brzeziński,TotalitarianDictatorshipandAutocracy,CambridgeMassachusetts1956,
s.9–10.
