Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarekBankowicz,
A
utorytaryzmitotalitaryzm–analizaporównawcza
33
określenie„totalitaryzm”zaczęlikierowaćtakżepodadresemkomunizmu,powiada-
jąc,iżzarównofaszyzm,jakikomunizmstanowiątotalitarnąreakcjęnaliberalizm
idemokrację.
Szybkojednaktermin„totalitaryzm”przejęlinaswójużytekfaszyści,dokonawszy
jednakzmianyjegokonotacjiznaczeniowejznegatywnejnapozytywną.Włączenie
totalitaryzmudopolitycznegowokabularzawłoskiegofaszyzmudokonałosięprzede
wszystkimzasprawączołowegofilozofategoruchu,GiovanniegoGentile.Uważałon,
iżtotalitarneobliczedoskonalecharakteryzujedojrzałą,tj.zorientowanąnapaństwo,
postaćfaszyzmu,którąruchtenosiągnąłpowyjściuzfazyheroicznej.Gentilepisał:
„Dlafaszyzmuwszystkojestwpaństwieinicludzkiegoiduchowegoniemożeistnieć
orazniemożemiećwartościpozapaństwem.Wtymsensiefaszyzmjesttotalitarny,
apaństwofaszystowskiestanowisyntezęijednośćwszelkichwartości,kształtujeono,
wykonujeirozwijacałeżycienarodu”13.
SamMussolini–podwpływemwłaśnieGentile–zacząłchętnieposługiwaćsię
tympojęciem,podkreślając,iż–jaksięwyraziłnp.22VI1925r.podczasobrad
IVkongresuNarodowejPartiiFaszystowskiej(PNF)–faszyzmfaktyczniemożebyć
charakteryzowanypoprzezjegototalitarnązdolność.„Przeprowadziliśmy–mówił
wtedyMussolini–nacałymterytoriumtakwielkąwalkę,żeteraztrzebabyćalbotu,
albotam.Nietylkoto,aletakżetencelmożebyćokreślonyjakonaszanieugiętawola
totalitarnaibędzietokontynuowanezjeszczewiększąnieustępliwością(...).Chcemy
poprostuprzeprowadzićfaszyzacjęNarodu,takżebyjutroWłochifaszystaoznaczały
tosamo”14.Wsłynnymprzemówieniuwygłoszonym28X1925r.Ducewtakiotospo-
sóbscharakteryzowałistotętotalitaryzmu,mówiąc,żewyrażasięonawzasadziepo-
litycznej,któragłosi:„Nicprzeciwpaństwu,nicpozapaństwem,nicbezpaństwa”15.
WnarodowosocjalistycznychNiemczechtermin„totalitaryzm”–pomimousi-
łowańministrapropagandyJosephaGoebbelsa,lubiącegoprezentowaćnazizmjako
przejaw„totalnejrewolucji,którejcelemjestpaństwototalitarneobejmującekażdą
sferężyciapublicznegoiprzekształcającejąodpodstaw”16,orazczołowegokonsty-
tucjonalistynazistowskiegoCarlaSchmitta,rozwijającegokoncepcję„totalnegopań-
stwasiły”–niezrobiłkarieryiniebyłszerzejstosowanynaoznaczeniepanującego
ustroju.StałosiętakzaprzyczynąAdolfaHitlera,którywprawdziebezpośredniopo
dojściudowładzyw1933rokuposługiwałsięwswoichprzemówieniachokreślenia-
mi„totalny”i„totalitarny”
,alepotemnabrałdonichdystansuiwolałwodniesieniu
doIIIRzeszyposługiwaćsiętradycyjnympojęciempaństwaautorytarnego.Hitler
głosiłjednak,podobniejakMussolini,apoteozęsilnegoibezwzględnegopaństwa.Już
wMeinKampfpisał:„Państwojestśrodkiemsłużącymdoosiągnięciacelu.Jegocel
sprowadzasiędozachowaniairozwijaniawspólnotyistothomogenicznychfizycznie
imoralnie(...).Państwa,któreniesłużątemucelowi,sąkonstrukcjamiźlezbudowa-
nymi,anawetporonionymi”17.
13G.Gentile,Checosaèilfascismo,Firenze1925,s.37.
14Cyt.za:S.Forti,Iltotalitarismo,Roma–Bari2001,s.7.
15Cyt.za:K.D.Bracher,Totalitarismo,w:EnciclopediadelNovecento,Roma1984,s.721.
16Cyt.za:S.Forti,Iltotalitarismo…,s.13.
17Cyt.za:ibidem,s.14.
