Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
Fenomentotalitaryzmów
WlatachtrzydziestychXXw.wieleanalizpoświęconychtotalitaryzmowizrodziło
sięwParyżu,którystałsięswoistymlaboratoriumpracującymnadróżnymiaspek-
tami–ideowymi,politycznymiisocjologicznymi–nowegofenomenupolityczne-
go.WparyskimśrodowiskutrockistowskimzasprawąVictoraSerge,apojawiłasię
ideazaatakowaniaZwiązkuRadzieckiegojakopaństwatotalitarnego.W1933r.Serge
portretowałsystempolitycznyZSRRjako„socjalistyczny,kastokratyczny,biurokra-
tycznyiprzedewszystkimtotalitarny”
.Chodzitu–dodawał–opaństwo„upojone
własnąwładzą,dlaktóregoczłowieknieliczysięwogóle,jesttotypdespotyzmunie-
porównywalnydożadnegomodeluznanegozprzeszłości”18.MyśliteSergepogłębił
wopublikowanejw1937r.książceDestind,unerévolution.Urss1917–193619,wktórej
pojęcie„państwototalitarne”stałosiękluczowymterminemanalitycznymwykorzy-
stywanymdouchwyceniaspecyfikisystemuradzieckiego.ZSRRpodrządamiStalina
jesttotalitarnyniedlatego–głosiłfrancuskitrockista–żestoinagrunciemonopar-
tyjności,leczztejprzyczyny,iżwrękukastybiurokratycznejmonopolizujewszel-
kąwładzępolityczną,ekonomicznąikulturową.Wtensposóbkastataotrzymała
niebywalerozległą–właśnietotalitarną–władzęnadludźmi,którychbezwzględnie
wykorzystuje,ciemiężyidławi,aprawdziwązdradąjestto–powiadałSerge–iżczyni
topodsztandaremsocjalizmu.WśladzaanalizamiSerge,awieluautorówlewicowych
–m.in.JamesBurnham,BorisSouvarineczyBrunoRizzi–rozpatrywałopotemtota-
litaryzmradzieckijakoprzejaw„biurokratycznegokolektywizmu”
.
WlatachtrzydziestychwParyżutotalitaryzmstałsięrównieżobiektemzaintere-
sowańbadaczyreprezentującychkulturęliberalną.Wtymgroniewyróżniłsięszcze-
gólnieRaymondAron.Wwielutekstachopublikowanychwlatach1938–1940wska-
zywałonnawielkieróżnicedzielącewspółczesnytotalitaryzmityraniezprzeszłości.
Totalitaryzmdoprowadziłdoniesłychaniemocnejcentralizacjipolitykiipodporząd-
kowaniajejwszelkichinnychsferżyciapublicznego,wtymgospodarki.Aronpodkre-
ślałteżrewolucjonizmtotalitaryzmu,przejawiającysięjegochęciąburzeniazastanego
porządku.Stądwywodzisięjegowrogośćdodemokracji,uznawanejzapropozycję
ustrojowąocharakterzekonserwatywnym.Wreszciefrancuskimyślicielakcentował
silnąideologizacjętotalitaryzmuiwodniesieniudoideologiiuzasadniającychtensy-
stemposługiwałsięokreśleniem„religiepolityczne”
.
Pierwszesystematyczneanalizytotalitaryzmuocharakterzenaukowympojawiły
sięwStanachZjednoczonychwlatachdrugiejwojnyświatowej.Główniebyłydziełem
emigrantówznazistowskichNiemiec.Zwrócićtutrzebauwagęzwłaszczanabadania
ErnstaFraenkela,FranzaNeumannaiSigmundaNeumanna.
W1941r.FraenkelopublikowałksiążkęDoubleState,wktórej,poanaliziestruk-
turypolityczno-prawnejhitlerowskichNiemiec,doszedłdowniosku,iżpaństwo
totalitarnenapodwójnąnaturę.Wpaństwietakimobokfasadowego„porządku
prawnego”funkcjonujebowiemznacznieważniejszy„porządekarbitralny”
,którynie
odwołujesiędożadnychnormiregulacji,leczopierasięnazasadzieFührerprinzip
oznaczającejwszechwładzępolitycznegoprzywódcy.Normalnązaśmetodąrządzenia
18V
.Serge,Lacrisidelsistemasovietico,Milano1976,s.46.
19Zob.V
.Serge,Destind,unerévolution.Urss1917–1936,Paris1937.
