Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
JarosławRokicki
Rewolucjaprzyszławnastępnympokoleniubadaczyspołeczeństwaikultury10
wrazzdokonanymprzezWilhelmaDiltheyaodróżnieniemnaukprzyrodniczych
(Naturwissenschaften)odnaukhumanistycznych–naukoduchu/umyśle,jakbymożna
przetłumaczyćoryginalnąnazwę(Geisteswissenschaften).Cowięcej,tedrugienauki
miaływytyczyćnietylkoinnycelniżnaukiprzyrodnicze,lecztakżeposługiwaćsię
nową,właściwąsobiemetodą.Icelem,imetodąbyłoVerstehen–rozumienieoraz
„przeżywanie”,uzupełniającecelnaukprzyrodniczych–poznanie–oraz–jakoogólna
teoriaimetodainterpretacji,łącząceliteraturę,religię,sztukę,anawetprawowjedną
domenęnaukową.RewolucjękontynuowałaidopełniłaneokantowskaSzkołaBadeńska,
którejprzedstawicielamibylim.in.WilhelmWindelbandiHeinrichRickert(autor
podziałunanaukiidiograficzneinomotetyczne)oraztwórca„socjologiirozumiejącej”
–MaxWeber.Tenpierwszyprzełomantypozytywistycznywykreowałhumanistykę
jakoodrębnądziedzinęnauki,określiłjejpodstawoweceleorazdałjejmetodęniedającą
siępowtórzyćczyzastosowaćwobrębienaukprzyrodniczych.Możnapowiedzieć,
żezbudowanezostałyfundamenty,naktórychpowstaniepóźniejkulturoznawstwo,
chociażwzakresieparadygmatykihumanistykamusiałasięposługiwaćpojęciami
wypracowanymiwobrębienaukprzyrodniczych,jakwprzypadkuewolucjonizmuifunk-
cjonalizmu,„pożyczonego”odbiologów,czydyfuzjonizmu(odfizyków).Autonomia
izasadaantyredukcjonizmuzostałyzachowanejedyniedziękiprzyjęciustylistycznej
figuryanalogii.Procesyzachodzącewobrębienaukhumanistycznychdefiniowanowięc
niejakotożsamezprocesamiewolucjinastępującymiwświecieroślinizwierzątczy
zdyfuzjąpłynów,alejakotakie,jaktewystępującewdomeniebiologiilubfizyki.
Spórostatusontologicznyimetodologicznynaukokulturzemożnaporównaćdo
znanegowhistoriisocjologiidylematuzawartegowpytaniachoto,czymjestspołe-
czeństwoijakbadaćtospołeczeństwo?Maonwieletwarzy.Wwarstwieontologicznej
donajważniejszychpunktówspornychnależąnastępującekwestie11:
a)charakterucałościspołecznych,gdziedyskusjajestrozpostartapomiędzystano-
wiskiemindywidualizmuiholizmu(kolektywizmu),
b)charakteruczłowieka,gdziestanowiskamieszcząsięwramachobszaruwyzna-
czonegoprzezbiegunyautonomizmuipasywizmu,
c)uwarunkowaniadziałańprzezczynnikizewnętrzne(determinizmversusindetermi-
nizm),
d)stosunkuczłowiekadohistorii,zawartegowprzestrzenipomiędzywoluntaryzmem
ifatalizmem.
Wdziedzinieepistemologiidoczołowychproblemównależąpytaniaocelpoznania,
gdziespórmieścisiępomiędzy:
a)stanowiskiemkognitywizmu(samopoznaniejestcelempodmiotupoznającego)
aaktywizmem(nietylkopoznanie,lecztakżezmianarzeczywistościjestcelembadacza)
oraz
b)neutralizmemaaksjologizmem,gdziebędącświadomyminiemożliwości
uniknięciasądówwartościujących,celowodecydujemysięnazaangażowaniewocenę
iewentualnedziałanianarzeczzmianybadanejrzeczywistości.
10PracaDiltheyapt.EinleitungindieGeisteswissenschaftenukazałasięwroku1883,a6tomówCours
dephilosophiepositiveA.Comte’aponadczterdzieścilatwcześniej(wlatach1830–1842).
11Omawiamnapodstawie:P.Sztompka,TeoriasocjologicznakońcaXXwieku:Wstępdowydania
polskiego[w:]J.H.Turner,Strukturateoriisocjologicznej,PWN,Warszawa1985,s.21–28.
