Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
ŚwiętyTomaszzAkwinu,Traktatoludzkimdziałaniu
lubpodtrzymywanawtenrozmyślnysposób,niemniejniewystępowa-
łabywumyślepodmiotu,gdybytenuczyniłcoś,comógłipowinien
uczynić.Ztakąniewiedząmamydoczynieniawdwóchprzypadkach:
»bądźtogdyktośniebierzepodrozwagętego,comożeipowinienwziąć
podrozwagę»iwówczasnazywasięona»niewiedzą[wakcie]złego
wyboru»(ignorantiamalaeelectionis)21,wynikającą-jakdodajeTomasz
-jużtozuczucia,jużtoznawyku;bądźto»gdyktośniedbaozdobycie
wiedzy,którąpowinienposiadać»(tamże),iwtedymożemymówić
oniewiedzynabytejprzezzaniedbanie(pernegligentiamproveniens).Na
zarzutniedbałościpodmiotnarażasięjednaktylkowtedy,gdyniewy-
zbywasięniewiedzy,którejmożeipowiniensięwyzbyć.Takzatemani
niewiedza,którejpodmiotniejestwstaniesięwyzbyć-winnymmiej-
scu(Ia-IIaeq.76a.2co.)Tomasznazywająniewiedząnieprzezwycię-
żalną(ignorantiainvincibilis)-aniniewiedzadotyczącaczegoś,oczym
podmiotniemaobowiązkuwiedzieć,niejestdobrowolnainiemusibyć
wykluczanajakoprzyczynaniedobrowolności.
Obiewyróżnioneodmianyniewiedzydobrowolnejmogąpowodować
niedobrowolnośćjedyniewluźniejszymznaczeniu:niejakowłaściwość
tego,codokonujesięwbrewwoli(involuntarium),lecztylkojakocechę
czegoś,codokonujesię»mimowoli»lub»niezależnieodwoli»(non
voluntarium).Niewiedzą,którapowodujeniedobrowolnośćwścisłym
znaczeniu,tzn.sprawia,żejakieśdziałaniejestwykonywaniewbrewwoli,
jestzatemwujęciuTomaszawyłącznieniewiedzapoprzedzającawolę:
Niewiedzapoprzedzawolę,gdyniejestdobrowolnaigdystanowi
przyczynęchcenia(causavolendi)czegoś,czegoczłowiekinaczejbynie
chciał.Takjestwtedy,gdyczłowiekniewieopewnejokolicznościczy-
nu,októrejniemaobowiązkuwiedzieć,iwskutektegorobicoś,czego
nieuczyniłby,gdybyoniejwiedział:naprzykładgdypewienczłowiek
mimonależytejuwaginiejestświadomtego,żektośidziedrogą,
iwypuszczastrzałę,zabijającąprzechodnia.Itakaniewiedzapowoduje
niedobrowolnośćwznaczeniubezwzględnym.(Ia-IIaeq.6a.8co.)
2.Czynyiokoliczności
WpierwszymrozdzialeIIIksięgiEtykinikomachejskiejrozważanejest
pytanie,jakiegorodzajuniewiedzaczyteżnieświadomość,towarzysząca
21PojawiającysięwróżnychmiejscachuTomaszazAkwinu(wtymTraktaciezob.
q.6a.8ad1orazq.13a.1arg.3)terminignorantiaelectionis,któryoddajęprzez
»niewiedzę[wakcie]wyboru»,jestzapewnekalkąArystotelesowskiego»błęduwposta-
nowieniu»(hêentêiproaireseiagnoia),doktóregonawiążęjeszczewsekcji2.
