Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęptłumacza
27
pewnemudziałaniu,czynijeniedobrowolnym,atymsamymuwalniajego
podmiotodwiny.Arystotelesstwierdza,żeprzyczynądziałanianiedo-
browolnegoniemożebyć»błądwpostanowieniu»(hêentêiproairesei
agnoia),ani»nieznajomośćogólnychzasad»(hêkatholou),lecztylko
»nieznajomośćokolicznościjednostkowych,tj.warunków,wktórych
czynusiędokonuje,iprzedmiotów,którychondotyczy»(hêkathsheka-
sta,enhoiskaiperihahêpraxis).Następniezaśpisze:
Nieodrzeczywięcmożejestokreślićdokładnie,jakietosąokoliczno-
ściiileichjest.Otóż<należydonichto>22,ktodziałaicodziała,
<wstosunkudoczegolubwczymodbywasiędziałanie>23,czasem
też-zapomocączegosiędziała(np.zapomocąnarzędzia)idlaczego
(np.dlaocalenia),iwjakisposób(np.łagodnielubgwałtownie).
(1111a3-6)
Wymienionetutajkwestie,jakiemożnastawiaćwodniesieniudo
pewnegodziałania-ktodziała(tis),coczyni(ti),wstosunkudoczego
lubwczym(peritiêentini),zapomocączego(tini),dlaczego(heneka
tinos)-odpowiadająjakbyróżnymstronom,odktórychtodziałaniemoże
byćopisywane.Niekażdyztychelementówwopisiedziałaniamożebyć
wprawdzieprzedmiotemnieświadomościpodmiotudziałającego.Trudno
szczególniepomyślećsobie,abyktokolwiekmógł»byćwnieświadomo-
ścicododziałającegopodmiotu;jakżebybowiemmógłnimbyć,
wodniesieniudosiebiesamego?».Arystotelesbierzezatemwdalszymcią-
gupoduwagętylkoteokolicznościdziałania,którychmożnabyćnieświa-
domym,objaśniajenaprzykładach,anakoniecstwierdza:
Wewszystkichtychwypadkachmamydoczynieniaznieświadomością
iuważasię,żektoś,ktoniezdawałsobiesprawyzjednejztychrzeczy,
dokonałczynumimowoli,azwłaszczajeżelinieświadombyłtego,co
najważniejsze;<najważniejszązaśokolicznościąjestto,wczym[do-
konujesiędziałanie,czylijegoprzedmiot]orazto,dlaczego[jestono
dokonywane,czylijegocel]>24.(1111a15-20)
22WtłumaczeniuGromskiej:»możnaniewiedzieć»;Arystotelespowiejednakza
chwilę,żeniewszystkiewymienioneokolicznościmogąbyćprzedmiotemniewiedzy.
23Woryginaleperitiêentiniprattei,coGromskaoddajeprzez»czegosiędziałanie
tyczyiwjakimodbywasięmateriale».
24Woryginale:kuriôtatadseinaidokeienhoishêpraxiskaihouheneka,cowprze-
kładzieGromskiejjestoddawanejako:»najważniejszezaśsąjednostkoweokoliczności
czynuijegocel».GauthieriJolif,dz.cyt.II-1,s.187wprowadzajątutajpoprawkęRi-
chardsa:kuriôtatadseinaidokeienhoishepraxis,<ho>kaihouheneka,zgodniezktórą
należałobytłumaczyć:»najważniejszeokolicznościdziałaniatoczyn,któregosiędoko-
