Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
ŚwiętyTomaszzAkwinu,Traktatoludzkimdziałaniu
Arystotelesowskiezestawienie»jednostkowychstanów»(kathshekasta),
którenależądoopisuczynuimogąwpływaćnajegoocenę,stałosię
równieżważnąpodstawądlaTomaszowejteoriiokoliczności(circumstan-
tiae)ludzkiegodziałania.Abynależycieuchwycićstosunek,wjakim
pozostająkoncepcjeobufilozofów,trzebajednakpamiętać,żeprzytoczona
listaokolicznościniejestwolnaodpunktówwątpliwych.Jakjużzazna-
czyłem,niejasnejestwniejprzedewszystkim,jakinterpretowaćsłowa
peritiêentiniprattei,wproponowanymtłumaczeniumożliwieneutral-
nieoddawaneprzez»wstosunkudoczegolubwczymodbywasiędzia-
łanie».Wydajesię,żespójnikêznaczytutaj»lub»iłączydwabliskoznacz-
neokreśleniajednejitejsamejokoliczności:periti,czyli»wstosunkudo
czego»orazentini,czylidosłownie»wczym».Takwkażdymrazie
przytoczoneokreśleniarozumiejąwspółcześnitłumacze25.Tomasz
zAkwinurozumiejewszakżeinaczej.Zgodniezjegointerpretacjązwrot
entiniprattei-inquooperaturnieodnosiłbysiędotegosamego,cozwrot
periti-circaquid-oznaczającymateriałlubprzedmiotdziałania26,lecz
przywoływałbypewnąinnąokoliczność,lubściślej-nawetdwieokolicz-
ności,mianowicieczasimiejsce.Pytając»wczym»odbywasięjakieś
działanie,niezastanawialibyśmysięzatemnadtym,»wjakimmateriale»,
jakdomyślasiępolskatłumaczka,leczwjakimmiejscuorazwjakim
czasie.
TakinterpretowanyArystotelesowskispisokolicznościTomasz
zAkwinustarasięnastępnieuzgodnićzichinnymwykazem,częstoprzy-
taczanymwczasachśredniowieczaiwywodzonymzRetorykiCycerona27.
Ten»cyceroński»zestawokoliczności-mnemotechnicznieutrwalonych
wwierszu:quis,quid,ubi,quibusauxiliis,cur,quomodo,quando(kto,co,
gdzie,zjakąpomocą,dlaczego,wjakisposób,kiedy)-równieżskłada
sięzsiedmiupozycji,aleczęściowoodmiennych.Abywyjaśnićróżnice
nuje,orazjegocel(lubteżwynik)».Zmerytorycznegopunktuwidzeniauzyskiwaliby-
śmywówczas-aczkolwiekinnądrogą-interpretacjęzbliżonądotej,którąprzyjmo-
waliegzegeciśredniowieczni,awśródnichiTomaszzAkwinu,zakładając,żewyrażenie
enhoishêpraxisodnosisiędoprzedmiotudziałania.JakpodająGauthieriJolif,takie
rozumienieomawianegomiejscapodsunąłAnonimowyKomentator,którystarałsię
objaśnićenhoisjakorównoznacznezperihaw1111a1.
25TaknaprzykładRackham(Aristotle,TheNicomacheanEthics.WithanEnglish
Transl.byH.Rackham,London1926;newandrev.ed.1934;repr.Cambridge1962)
tłumaczy:»thethingthatisaffectedbyoristhesphereoftheact»,aIrwin(Aristotle,
NicomacheanEthics,TranslatedwithIntroduction,Notes,andGlossarybyT.Irwin,2nd.
ed.,Indianapolis:Hackett1999):»aboutwhatortowhatheisdoingit».
26Por.SententiaEthic.,lib.3l.3n.10.
27Por.równieżOdsyłaczeiobjaśnienia,przypisyIiXXIVdokwestii7.
