Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
1.Fenomenzapachuiwęchuwperspektywiebiologii,kulturyinauki
101030Czyrzeczywiściezmysł„niższy”?
Rozpowszechnionypoglądnatemathierarchiizmysłówsytuujewęchwni-
skiejpozycji,wgrupiezmysłówHniższych”ustępującychHwyższym”:wzro-
kowiisłuchowi.Takiewartościowaniezmysłówmawhistoriidługątradycję
wywodzącąsięjużzczasówstarożytnych.WysokoceniłwzrokPlaton:uwa-
żałgozazmysłnajwyższegopożytku,najcenniejszydlaludzkościdarbogów,
któryumożliwiadoświadczanieświata,makrokosmosu,awkonsekwencjiro-
zumowanieifilozofowanie.Podobnajestjegozdaniemkorzyśćzesłuchu
umożliwiającegopostrzeganieharmonii(Platon1986:59-60).Naszczycie
hierarchiiumieszczałtedwazmysłyteżArystoteles.Wzrokjegozdaniem
górujenadinnymizmysłami,umożliwiającpoznanie,fundującwyobraźnię,
słuchzaśwnajwiększejmierzeprzyczyniasiędorozwojuumysłowegojako
niezbędnywnauczaniu.Smakidotykwymagającekontaktubezpośredniego
tozmysłynajbardziejzwierzęce,nieodzownedoprzeżycia,zmysłypożąda-
nia.PośrodkuhierarchiisytuujeArystoteleswęch(Arystoteles1972;1990:
615;1992;1996:287).Dozdeprecjonowaniawęchuwmyślifilozoficznej
przyczyniłsięCondillac,którywswoimTraktacieozmysłachuznałgozataki,
którynajmniejprzyczyniasiędowzbogacanialudzkiegoumysłu(Condillac
1958:7).JegowartośćestetycznązakwestionowałKant,uznawszygozanaj-
bardziejzbędny,dostarczającydoznańprzelotnych,chwilowych,awrażeń
przedewszystkimnieprzyjemnych(Kant2005:56).Węch,uważanyprzez
Darwinazatracącyswojąostrośćwprocesieewolucjiiodziedziczonyprzez
człowiekaszczątkowo(Darwin2009:15),przezFreudazapozbawionypod-
stawowegoznaczeniaizdominowanyprzezpodnietęwzrokowąpoprzyjęciu
przezczłowiekapostawywyprostowanejioddaleniunosaodgenitaliów
(Freud1992:123-124),zyskałopinięzmysłuanimalistycznego,pierwotnego.
WzapoczątkowanymprzezLavoisierauschyłkuXVIIIwiekunowoczesnym
paradygmacienaukprzyrodniczych,którycharakteryzowałodążeniedowięk-
szejprecyzjieksperymentu,zaufaniedoinstrumentówiwartościmierzal-
nych,niezaśsubiektywnych,węch,naktórymnaukowiecwcześniejpolegał
standardowo,podobniejakinnezmysłyzwyjątkiemwzrokuzostałprak-
tyczniewyeliminowanyjakonarzędzieocenyianalizybudzącezaufaniena-
ukowe(Roberts2006).MetodąnaukistałosięHszkiełkoioko”,matematyczna
kalkulacja4.
Wzrokisłuchtozmysłydystansowesensustricto,przestrzenne,umoż-
liwiająceprzeztoosądobiektywny,atakżezmysłykultury-komunikacji
międzyludzkiej.Ichumacniającasięwkulturzeeuropejskiejpozycja,zwłasz-
czautrwalaniesięhegemoniiwzroku,uważanegozazmysłintelektuikon-
4Oźródłachdeprecjonowaniawęchuwfilozofiiikulturzepor.też:Classen1993:1-36.
