Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AngliiWiktoria,aofiarodawcąbukietuokazałsiępasowanyprzezniąna
rycerzaMosesMontefiore29.
TopodczaspobytuwWilnieLouisLoewewprzemowieobficieprzetyka-
nejargumentamiicytatamizTalmududowodziłprzedliczniezebranymi
wsynagodzesłuchaczami,żeżydowskatradycjaaniniewyklucza,aninie
potępiazgłębianianaukświeckichorazprzyswajaniasobiejęzykówobcych.
Nietrudnopojąć,żewowymczasieMosesMendelssohn30musiałstać
się„przewodnikiemzagubionych”31.JegoniemieckietłumaczenieBiblii32
ipracefilozoficzneprzybliżyłyżydowskiejmłodzieżyniemieckąduchowość
orazjęzykniemiecki.DotychczasznalioniBiblięwyłączniejakoksięgęreli-
gijną-terazukazałysięimnowepunktywidzenia.Poczętopatrzećna
KsięgęKsiągświeckimioczami.Nimbnietykalnościsięrozwiał.Pojawiła
siękrytyka.
Tobyłarewolucjamłodegoducha!
Starsiztegopowodunazywaliteraztęmłodzież„berlińczykami”33,tak
samojakichsamychpodkonieclattrzydziestychokreślanomianemapi-
korsim(heretycy).BardziejniżnażyjącymLilienthalu,ichgniewskupiał
sięraczejnanieżyjącymfilozofie,któregonazywali„dessauczykiem”34,od
miastajegopochodzenia.
Dziełaniemiecko-rosyjskie,„trefneksiążeczki”,byłyprzezstarszyznę
tolerowanezniechęcią:musiałyzostaćuprzątnięteprzednadejściemsza-
batu,podobniejakresztapracztygodnia.Pozostawałyukryteprzezcały
czasświętowania.Owesuroweregułyniemogłysięjednakutrzymaćzbyt
długowobecnarastającychoświeceniowychzapędówmłodzieży.Ichoć
rodzicenadalmoglisię„handryczyć”(złościć),wkońcumusielisiępoddać.
Noweideeoświecenioweberlinizmumogłysięprzyjąćnajlepiejoczy-
wiściewczęściLitwygraniczącejzKurlandią,czyliobszaremkulturynie-
mieckiej.Właśnieztychokolicwywodziłsiętakżeczłowiek,którywhistorii
żydowskiegooświeceniawRosjiodegrałniemałąrolę-pierwszyżydowski
29
Wniecoinnymwariancietejhistoriiprzyszłejkrólowejpozwolonosamejnazrywaćkwiatów,któ-
rewcześniejpodziwiaławogrodzieMontefioregopodczasregularnychspacerówwRamsgate;zob.
ATrueStoryofMontefiore,„TheFreemason’sRepository”XIV(1884/1885),s.137(przedrukz„Jewish
Messenger”).
30
MosesMendelssohn(1729-1786)-wybitnyniemiecko-żydowskifilozofoświeceniowy,uznawanyza
„ojcahaskali”.
31
Nawiązaniedotytułuklasycznegodziełażydowskiejfilozofiiśredniowiecznejpt.Morenewuchim(Prze-
wodnikbłądzących)MojżeszaMajmonidesa.
32
Chodziotzw.Bi’ur(hebr.(komentarz,egzegeza’)-niemieckiprzekładBiblii,spisanyczcionkąhebraj-
skąztowarzyszącymmukomentarzem(zwanyBi’ur,stądzwyczajowanazwacałegotegoprzekładu),
któregogłównymautorembyłMendelssohn.
33
BerlinbyłpodkoniecXVIIIw.najważniejszymośrodkiemżydowskiegooświecenia.Wtymmieście
działałm.in.Mendelssohn.
34
MendelssohnurodziłsięwDessau,byłnazywany„MojżeszemzDessau”lub„dessauczykiem”(niem.
Dessauer).
11
Drugiokresoświecenia
