Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ElżbietaŻukowska
Gotyckaestetykapostaciamantawtwórczości
AnnyMostowskiejiZygmuntaKrasińskiego
KulturaOświeceniawobecnowejestetyki
NowagotyckaestetykakońcaXVIIIstuleciazrodziłasięzoświeceniowejwalki
zciemnotąizabobonem.Odwoływałasiędoprzepaścicywilizacyjnejmiędzy
wykształconąszlachtąimieszczaństwemaprostymludem,wierzącymwnad-
przyrodzonemoce.Oświeceniowypragmatyzmeuropejskistworzyłwgoty-
cyzmieswoistywentylbezpieczeństwawpostaciprzedstawianiaanastępnie
racjonalnegowyjaśnianiaduchów,zjaw,widm.Objaśniałtefenomenyjako
formyniedoskonałościludzkiegopoznania.Wbrewsądompowszechnymgo-
tycyzmbyłdlaoświeceniowegotriumfurozumukontynuacjąnieustającejba-
taliikrytycznegointelektuzmrocznymiiatawistycznymisiłamizabobonu
inierozumu1.Ważnymelementemtejbataliistałsięodbiorcaijegokompeten-
cje,znajomośćtradycjifilozoficznejepokiorazpublicznegodyskursuHoświe-
conych”umysłów.Ztegopowoduwpolskiejtradycjiliterackiejgotycyzmpo-
jawiłsiępóźnoiniewzbudzałprzezdługiczasentuzjazmuczytelników.
Wypracowaneschematynarracyjnepowieścigotyckichmusiałyzostaćwy-
raźnieudoskonalone,byprzeniknąćiwzbogacićwczesnoromantycznątwór-
czość.
SpołeczeństwopolskiewwiekuXVIIIistuleciupoprzednimżyłowkul-
turzesarmackiej.Dominantętejkulturystanowiłyspecyficznekonwencjeży-
ciatowarzyskiego.Ludycznośćsarmackaobjawiałasięwceremonialnymwy-
miarzebiesiad,spotkańsąsiedzkich,kuligów.Kobietyrzadkouczestniczyły
wtypowychzabawachszlacheckich,awrelacjachzmężczyznamibyłyraczej
przyjaciółkaminiżamantkami.Wbiesiadnychrozmowachprzeważałwątek
narracyjny,aniedyskusyjny,opowiadanoanegdotyihistorie2.Kulturasar-
mackaodseparowałacałepokoleniaPolakówodeuropejskichtrendówpoli-
tycznychispołecznych.Pomimoprzełomoświeceniowyprzyniósłwyjście
zizolacjiiprzejściedokulturyfrancuskiej,większaczęśćszlachtywciążpo-
zostawaławokowachsarmatyzmu3.Przełamaniuwzorówkulturowych,
1D.Brzostek,Literaturainierozum.Antropologiafantastykigrozy,Toruń2009,s.26.
2J.Maciejewski,Oświeceniepolskie.NarodzinyOświeceniawPolsce:specyfikaipodziały
wewnętrzneOświeceniapolskiego,[w:]MateriałydostudiównadepokąOświecenia.Roz-
prawyhistorycznoliterackie,wyb.ioprac.K.Kadulska,Gdańsk1993,s.35.
3Ibidem,s.54.