Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1
Teoretycznyiempirycznystatuspojęcia
empatii
1.1.Ryshistorycznydefiniowaniaterminu„empatia”
Naprzestrzeniostatnichdziesięcioleciempatiaujmowanabyłajakozdolnośćdoemocjonalnego
wczuwaniasięwinnąosobęlubpoznawczaumiejętnośćprzyjmowaniacudzejperspektywy.Obecniewielu
badaczypotwierdzapogląd,żejesttozdolnośćdopsychologicznegodostrojeniasięodczuciamiisposobem
myśleniadoinnychosób(Decety,Lamm,2006).Takadefinicjawskazujenazłożony,wielowymiarowy
charaktertegozjawiska(Davis,1994),zakładającyudziałczynnikówemocjonalnych(odczuwanietroski
iwspółczuciawobecinnych)orazpoznawczych(przyjmowanieinnegoniżwłasnypunktuwidzenia).
Nowoczesnemodeleprocesualnepodkreślajądynamikętegoprocesuiwzajemnąinterakcjępoznawczo-
afektywnychprocesów.Takzaawansowanekoncepcjebazująnawcześniejszychodkryciachróżnych
badaczy,stądteżzasadnejestprzybliżeniedefinicjiempatiiwujęciuhistorycznym.
Empatiawnaukachspołecznychokreślanabyłaróżnorako,aodwołaniadotegoważnegomechanizmu
regulującegomiędzyludzkieinterakcjepojawiająsięwwieludziedzinachwiedzy,kontekstachiteoriach.
Rozumieniepojęciaempatii,próbyjegozdefiniowaniawymagająprzybliżeniapoprzezprzyjrzeniesię
historycznejewolucjitegoterminu,jakteższczegółowemuoperacjonalizowaniuzjawiskaempatii
wnaukachempirycznych.Empatiamaszeregaspektów,ajakośćempatycznejreakcjizależyzarówno
odczynnikówwewnątrzosobowych,jakizewnętrznych(np.sytuacyjnych,rozwojowych,środowiskowych
czykulturowych).Dlategowkolejnychpodrozdziałachomówionoróżnedefinicjeempatiiorazto,jakbyła
onarozumianawrozmaitychpodejściachfilozoficznych,psychologicznychipedagogicznych,
zewskazaniemnaznaczącąrolęempatiiwregulacjiżyciaspołecznego,atakżemożliwośćjej
stymulowaniawkażdymmomencieżycia.Wyłonieniekoncepcjiempatiijakoprocesupoznawczo-
emocjonalnegopodlegającegokształtowaniuwtokucałegożyciapozwolinaprzedstawieniejejmiejsca
wnurtachwychowaniaorazzastosowaniawujęciachpsychopedagogicznych.Wiedzapsychologiczna
oprzebieguempatycznychprocesóworazmechanizmachichrozwojuumożliwiłabowiemszczegółowe
badaniadotycząceudziałuempatiiwważnychprocesachmiędzyludzkich,atakżepokazaniejej
dobroczynnychskutków,będącychpodstawąopisanychwdalszychpodrozdziałachrozwiązań
profilaktyczno-edukacyjnychianalizyichefektywności.
Jakopierwszysłowa„empatia”użyłpsychologEdwardB.Titchener(1909).Tłumaczącniemiecki
czasownik
sicheinfühlen
,odwołałsiędogreckiegookreślenia
empátheia
(swoistanamiętność),
oznaczającegowczuciesię,niejakowkroczeniewuczuciazzewnątrzalbobyciewkontakciezuczuciami
lubcierpieniemjakiejśosoby(por.Wispé,1987).Greckiesłowo
pathos
(uczucia)pojawiasięzresztąjako
przedrostekwielupodobnych,kojarzonychzuczuciamisłów,jakchoćby„apatia”(brakuczuć),„sympatia”
(uczuciawspólne),„antypatia”(uczuciaprzeciwko).Podobniepowstałopojęcieempatiijakoprocesu
emocjonalnegoskierowanegowgłąb,downętrzainnychosób(Howe,2013).
Takteżempatiarozumianajestczęstowjęzykupotocznym,nacomogąwskazywaćjejsłownikowe
definicje.
SłownikjęzykapolskiegoPWN
(2007)określaempatięjako„umiejętnośćwczuwaniasięwstan
wewnętrznydrugiejosoby”,natomiastinternetowy
Wielkisłownikjęzykapolskiego
jako„zdolność
dowspółodczuwaniazinnąosobąjejemocjiirozumieniajejstanówpsychicznych”.Przytoczonedefinicje
zwracająuwagęzarównonaproceswspółodczuwania,jakirozumieniaemocjiinnychosób.
Współodczuwaniewiążesiębardziejzesferąafektywną,arozumieniezezdolnościamipoznawczymi.
Ludzkanatura,mechanizmyregulacjimiędzyludzkichzachowańiskłonnośćdodziałańnarzeczinnych
osóbbyłytematemrozważańmyślicieliróżnychdziedzinnaukspołecznychnadługoprzedzdefiniowaniem
inadaniemnazwytemuzjawisku.TakierefleksjeznajdziemyjużwdziełachSokratesaiArystotelesa,ale
kwestiewspółczuciaiwspółodczuwaniaszczególniemocnoakcentowanebyłyprzezXVIII-wiecznychpisarzy
ifilozofów.W1651rokuThomasHobbes(za:Davis,1999)twierdziłprzykładowo,żewludzkiejnaturze
ukrytajestskłonnośćdokierowaniasięwyłączniewłasnyminteresem,każdydążydozdobyciajak
