Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
245678910111213141516
wszystkimpóźneśredniowiecze–jakiśmodelporównywalnyztym
antycznymmodelemuspołecznienia,systemempolityczno-społecz-
nym,topolskademokracjaszlacheckazjejklasycznegookresu,końca
piętnastegoiszesnastegowieku,szczyturozkwitu.Tojesttegorodzaju
wspólnota.Mamytuwszystko.Oczywiścieniemamyniewolników,ale
sązatopoddani,chłopipańszczyźniani,którzyteżstanowiąwiększość.
Jaklicznabyłaszlachtaherbowa?Istniejąróżneszacunki,aleobecnie
historycy,zdajesię,doszlido8–10procentpopulacji.Właściwietrudno
powiedzieć,ktotubyłpopulacją.AlecałaRzeczpospolitabyłazwiązkiem
wolnychobywateli,czyliszlachty,dobrzeurodzonych.Chłopniebył
obywatelem,niebyłnawetczłowiekiem.Gdysobieprzypomnimyte
batalie,októrychuczyliśmysięwszkole...Późniejponastospływa–
aszkoda,botobardzociekawymodelidopieronastarelatazacząłem
wracaćdotychszkolnychlekturiuświadamiaćsobie,jakinteresujące
poledoanalizporównawczychsiętutajotwiera,ategonadobrąsprawę
wPolscejeszczeniktniezrobił.Mamy,owszem,bardzodobrzerozwi-
niętebadaniahistoryczne,choćbyzzakresuhistoriigospodarczej.Ale
tosąhistorycy,iwszystkieanalizyprzeprowadzasiębezmodelu,jakie-
gośhoryzontu,pewnejmyśli,koncepcji.Amożnabyznaleźćmnóstwo
ciekawegomateriału,naprzykładwpismachFryczaModrzewskiego.
Toszesnastywiek.Iwłaśniewszkole,wszkolnychlekturachczytaliśmy
fragment
Okarzezamężobójstwo
7
.Przypomnijmy,żewefragmencietym
chodziorzecz,zdawałobysię,wnowożytnejczyjużprawienowożytnej
Europiezupełnieniepojętą,amianowiciewprowadzenieczegośnawzór
greckiejizonomii,równościwobecprawa–nietylenawetwprowadzenie,
ilepoprosturozszerzenienawszystkich.Karazamężobójstwo,czyliza
zabójstwo,powinnabyćtakasamadlaszlachcicaidlanieszlachcica.Jak
łatwosiębowiemdomyślić,wrzeczywistościbyłowręczprzeciwnie:
szlachcic,któryzabiłchłopa,mógłsięliczyćzniezwyklełagodnąkarą,
natomiastwprzypadkuodwrotnymbyłotoodrazurównoznacznezkarą
śmierci,aponadtotorturami,łamaniemkołemitd.Taktofunkcjonowało.
Tobardzozarazempodobne–sammodelpiramidy,wierzchołkagóry
lodowej,którywidocznyjestwpostaciwspaniałejkulturypolitycznej
iduchowej,artystycznej–wielkirozkwitpolskiegorenesansu,szesnasty
wiek,powiedzmy,dopoczątkusiedemnastego.Potemoczywiścieskrę-
ciłamukarkkontrreformacja.Niechcęzadalekowchodzićwtedebaty,
7A.FryczModrzewski,
Łaski,czyliokarzezamężobójstwo
,w:tegoż,
Dzieławszystkie
,t.1–5,
PIW,Warszawa1953–1959.
39
