Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
podchodzących.Kołakowskizauważyłznamiennątendencję,ilustrującjąprzykłademBergsona.
Jakwszyscywpływowiioryginalnimyśliciele,Bergsonbyłobiektemlicznychataków,wszczególności
poogłoszeniuEwolucjitwórczej.Atakipochodziłygłówniezdwóchprzeciwstawnychobozów.Woczach
racjonalistówfilozofiaBergsonaoznaczaładegradacjęrozumuanalitycznego;usiłowałazastąpićrygory
naukiquasi-mistycznąintuicją.Zkoleiortodoksyjnitomiściatakowalijegopanteizminominalizm,anade
wszystkowidzieliwnim(całkiemsłusznie)wielkiegosprzymierzeńca,czywręcznajpotężniejszego
filozoficznegoorędownikamodernizmukatolickiego,groźnejchoroby,któraszerzyłasięwKościele
katolickimwwiększościkrajóweuropejskich(Kołakowski,2008,s.103).
Los,jakiemuulegają„wszyscywpływowiioryginalnimyśliciele”,niejestdopozazdroszczenia,choćmoże
ustępujejedynietym,którzyzracjiswojejoryginalnościniemająszansuzyskaniastatusuwpływowych,np.
gdymanieraśrodowiskowejreakcjizdominowanajestmilczeniem,lekceważeniemczypoprostu
promowaniemwłasnejpozycjimimolepszychodsiebie.Odmowauznaniainnychstajesięwówczaspodstawą
zabieganiaowłasnemyślenie,mimożespórmożebyćzupełnienaserioiwartrozpatrywaniaargumentów
choćbydlapogłębieniawłasnychracjiiprzywiązań,coJeanPiagetnazywał„decentracją”,aMichałBachtin
„efektempogranicza”.Wmoichtekstachpokazuję,żebraktakiegozdarzeniajako„zderzenia”ciążyzwykle
napoziomieijakościrozwojumyśli.Umykaonaprzedpoważnymikontrpropozycjamialbowidziich
niebezpieczeństwodlaambicjiiinteresówwłasnejperspektywy.Takbyłoteżwprzypadkuwspomnianego
przezKołakowskiego„ruchumodernistycznego”inteligencjikatolickiej,którejzamiarem,zkonieczności
uwikłanymwkrytykęrozmaitychdominującychtradycyjnieustaleńirozwiązańinstytucjonalnych(łącznie
z„hierarchicznymporządkiemiautorytetempapieża”),było
[...]zmodernizowaniezarównonauczaniaKościoła,jakijegosystemuwładzy,wduchuzgodnym
zprzewodniminurtamiepoki.ModerniścikwestionowaliautorytetKościoławbiblistyceiżądali,żebypraca
egzegetycznarządziłasięwyłączniezwykłymikryteriamibadańhistorycznych(Kołakowski,2008,s.113;
por.s.114).
Puentąotwarciarozważańoautorytecie,inspirowanychmyślamiLeszkaKołakowskiego,niechbędzie
jeszczejegoznamiennauwaga,poczynionawkontekściekapitalnegotematu„obecnościmitu”wkulturze
iwspółczesności,gdziepodkreśla,żeprzekazywaniewartościwtrybieedukacyjnym,byzaspokoić„głód
zakorzenienia”,władczyporządekspołeczny,niemożesiędokonywaćwtrybiezdystansowanejracjonalizacji
scjentystycznej.Zarazemniezbędnośćosadzeniawmiciewymagaodniesieniadoautorytetu,anawetjego
zniewalającejmocy,osadzającejzresztąpoczuciewolnościiwłaściwościzanurzeniawświecie,jakonaturalnej
dlaniegoiuznanejwewnętrzniezawłasnąikonieczną.Negacjaedukacyjnegoznaczeniaautorytetu
wkontekściezakorzenieniawolnościitożsamościjesttuwystawionanazasadnicząkrytykęfilozofa.
Naturalnaobronaspołecznaprzeciwedukacji[...](którarezygnujezautorytetulubużywaautorytetu,
ogłaszającjednocześniejegofikcyjność)jestzrozumiała;skoroefektywnedziedziczeniewartościjest
zawszedziełemautorytetu,awszelkiaktemancypacjiodautorytetumożepowstaćtylkowimięwartości
dziękiautorytetowiprzyswojonych,tedywychowaniescjentystycznejestabsurdalnąutopią.Wzłejwierze
mówi,ktotwierdzi,żewyzwoliłsięodautorytetu.[...]Alewartości,dziedziczonepodzniewalającym
działaniemautorytetu,dziedziczonesąwswojejmitycznejformie[...]Mity,któreucząnas,żecośjest
wartościąpoprostu,sąniedouniknięcia,jeślispołeczeństwoludzkiematrwać(Kołakowski,1972,s.45).
WwymiarzezachowańjednostkowychKołakowskiwpisujestosunekdoautorytetuwdwoistenapięcie
międzydwomapragnieniami,częstouwikłanymiwantagonizm,zjednejstrony„»schronienia«
wponadindywidualnymporządku”,cozarazem„sprzyjaredukcjiosobowościdotranscendentnegowzględem
niejładu”;zdrugiejzaśstronymamybiegundążenia„dorozwinięciawłasnychpotencjiżyciowych”
wwysiłkusamorealizacji,wramachprzejawów„ekspresjimaksymalniewyróżniającej”(Kołakowski,2000,
s.154,155).Wpierwszymprzypadkumożedochodzićdogłosu,zwłaszczawkryzysietożsamościlub
wtrybieoporunasiłęperswazji,uprzednioczydlainnychnierodzącątakiegokonfliktu,
[...]poczuciedobrowolnegozagłuszaniawłasnejekspresjiitrwogawobecautodestrukcyjnegodziałania,
jakiezawartejestwakcieakceptacjiautorytetu(Kołakowski,2000,s.155).
Wramachotwarciana„współmyślenienamarginesie”wypowiedziautorytetu,jakimjestbezsprzecznie
wwielukwestiachhumanistykiLeszekKołakowski,nasuwasiępewnauwaga,inspirowanapowyższym
sformułowaniem,choćwykraczającapozakontekstrozważańfilozofawstronęmyśleniapedagogicznego
ijegootwarcianatroskęorozwój,mogącybyćwynikiemuwikłaniawautorytettylkopodpewnymi
warunkami.Akcentnaskalę„autodestrukcyjnegodziałania”wskazujewszczególnościważnąokoliczność,
nagminniepomijanąprzezafirmatorówdobrowolnegouleganiasileautorytetu,żewyniktakiejrelacjinietyle
zależyodintencjiiśrodkówoddziaływania,ileodumiejętnościreagowaniananie.Czasemmamysytuację
bezsilnościigroźnejniezdolnościdooporu,mimożedajepoczuciesiłyczybezpieczeństwa.Ważnajestwięc
