Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zsystemem.ZaKisielewskimpodkreślaMichnik,że„genezawzrostuautorytetuKościoła”wiążesięzjego
roląwokresach„wielkichprzemianikataklizmów”,ponieważwtedyci,„którzypotrzebująautorytetu,pionu,
stałejlinii”,mająsięgdzieschronić,poszukującnadziei(Michnik,2005,s.36–37).ZarazemjednakMichnik
przywołujeBogdanaCywińskiegodlapodkreśleniazjawiskarozbieżnościwładzyiautorytetuKościoła
whistorii.Jużpodzaboramiwładzaświeckaiduchownabyływkonflikcie.Cywińskipisał:
Kościółznajdujesięwopozycji.Pozbawionyjestcechwładzypolitycznej,dysponujenatomiast
autorytetemmoralnym–iwtymleżyjegosiła.Jesttobyćmożenawetogólnaprawidłowośćokreślająca
sytuacjęspołecznąKościoławpaństwie:jegoautorytetmoralnywspołeczeństwiejestodwrotnie
proporcjonalnydojegoudziałuwewładzypolitycznej(Michnik,2005,s.176;por.też2009,s.99–100).
Wpływduchowyniemusisię,anawetnajwidoczniejniemożesiędokonywaćprzezmechanizmwładczej
dominacji.Hegemoniamożeszkodzić,niedającdostateczniedomyślenia,skorodziałanapoziomie
respektowaniauległości,niestanowiącźródłaautentycznegoświadectwa:
[...]wbrakuwładzypolitycznejKościołowiwystarczałmoralnyautorytetprzywódcyduchowejopozycji.
Tenautorytetmiałwsobiecośzwładzykrólanawygnaniu,nieprzestawałbyćjednakwładzą(Michnik,
2009,s.100).
Dysponując„wielkimautorytetemmoralnym”,oznaczającymmożliwośćodgrywaniaroli„duchowego
przywództwanadnarodem”wczasachzaborów,Kościółstworzył,przypominaMichnikzaCywińskim,
powszechną,głębokąitrwałąformację„Polaka-katolika”,którapozwoliłaprzetrwaćheroicznienajgorsze
czasy,choćutrudniła–copodkreślająobaj–sprostaniepluralizmowiwyznaniowemuinarodowemu
IIRzeczypospolitej,stwarzajączkoleikatolicyzmźleczującysięwdemokracji(Michnik,2005,s.177,178).
ZdaniemMichnika,Kościółwtrosceoswójautorytetniepowinienuczestniczyćwbezpośrednim
wywieraniuwpływunawładzę,choćbiskupimogąwskazywać,zaczymsięopowiadająigdziewidzązło.
Jednakczyniątonadrodzekształtowaniasumień,aniepoprzezuczestnictwowwalcepolitycznej,gdyż
wtedydegradująautorytetpolityki,autorytetswójwłasny,wreszcieautorytetreligii(Michnik,2005,s.188;
por.także2009,s.265).
Dziejesiętak,gdyKościółwPolscestałsiępoczęścistronąwkonflikciepolitycznym,udzielającą
„wyrazistegowsparciaformacjomklerykalnym,szowinistycznym,antyliberalnym”,opierającsięna„retoryce
integryzmu”,mimożewcześniej„wspierałswymautorytetem”walkęowolność(tamże,s.182).Michnik
protestujewobec,paradoksalnegojegozdaniem,zjawiskanegowaniapodsztandaramikatolicko-narodowymi
ludzi,którzyzpozycjilewicowychbyli„przezwielelatsymbolembuntuiodważnejkrytyki”,anastępnie
doprowadzilidokompromisowychrozwiązańwPolsceczasuOkrągłegoStołuiponim:
Ponieważjednaktenkompromiszawarliludzieoniekwestionowanymautorytecie,uzyskanymwepoce
PRL–ludzie,którzyjawniewtedyprotestowali,uczestniczyliwopozycyjnychpoczynaniachipodlegali
represjom–należałoztegoautorytetuuczynićzarzut,punktwakcieoskarżenia(Michnik,2005,s.131).
Naprzeszkodzieuznaniaichautorytetudodatkowostanęła,zdaniemMichnika,presjamanichejskastanu
wojennego,kumulującaobrazbiało-czarnyświatawalki.Zresztą,przyznajmy,autorWściekłościiwstydu
widzitonatleszerszychzjawiskspołecznychnaświecie.
Mamwrażenie,żewrazzupadkiemkomunizmuisowieckiegoimperiumcośpękłowarchitekturze
duchowejwspółczesnegoświata.Wodmętachetnicznejireligijnejnienawiści,wśródwilczejwalki
owładzęibogactwo,załamująsięautorytety,którepozwalałyprowadzićdebatęwewspólnymjęzyku
(Michnik,2005,s.215).
Wielkispór,którywyrażakolejnydramatyczny„kryzysświadomościeuropejskiej”,wrozmaitychwersjach
wpisanyjestwhistorycznepytanieoto,gdzieszukaćicouznaćzaprzejaw„prawowitegoautorytetu”
–pytanie,którebrzmiprzynajmniejodczasusporówzkartezjanizmem,oskarżanymopychęniewiary
ibezradnośćwobectajemnicyistnienia(Michnik,2005,s.179).Michnikprzeciwstawiawszczególności
„uleganiepowabomsacrum”postawiepozwalającej„ulegaćpowabomlojalnościwobecinnychludzi”,choć
„łaskawiary”aniniejest,aniniekolidujezwarunkiemzasługiwanianaszacunek(Michnik,2005,s.214).
Wartojednakpamiętać,żeowe„powaby”wkażdymzprzypadkówniosązesobąniebezpiecznepokusy
typowedlauległościwobeczwierzchnika.Szczególnieu„ludzibanalnych”,takżetychzesferywładzy,
powiadaMichnikzaBrandysemzkolei,analizującymhistoryczneprzykładygenerałaZajączkaihetmana
Branickiego,możnadostrzec
[...]permanentnąpotrzebęautorytetu.[...]Autorytetbyłniejakogwiazdąprzewodniąidrogowskazem
natrudnychdrogachzmieniającegosięświata.Aleczyżwiększośćludziniepostępujepodobnie,dokonując
życiowychwyborów?Niemalkażdyspoglądanatych,którychdarzyzaufaniem:cooniuczynią,jak
