Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DziałalnośćwywiadowczaPolskiejOrganizacjiWojskowejnaWschodzie
wświetledokumentówrosyjskichiukraińskicharchiwów
„PolskaOrganizacjaWojskowa,jednaznajpotężniejszychwhistoriiświataorganizacjitajnych…”
(B.Wieniawa-Długoszowski)1
DziałalnośćwywiadowczaPolskiejOrganizacjiWojskowej(POW)naWschodzieprowadzonabyłaodczasupowstaniapierwszychkomórektej
organizacjinaterytoriumImperiumRosyjskiegopowybuchupierwszejwojnyświatowej.Intensywnośćpracuzależnionabyłaodkonkretnychwarunków
wojskowo-politycznychnawspomnianychterenachorazodgeopolitycznychcelówsiłniepodległościowychiwładzodrodzonegopaństwapolskiego.
KryjącawieletajemnicdziałalnośćPolskiejOrganizacjiWojskowejnaWschodzienadalpotrzebujeszczegółowegozbadaniaprzezhistoryków
ipolitologów.Dotejporywliteraturzehistorycznejistniejewielenieścisłości,niedomówień,przeinaczaniafaktów,anawetfałszerstw.Dotyczytom.in.
strukturorganizacyjnychPOW,roliposzczególnychdziałaczyetc.Analizawspomnianychzjawiskznajdujesięjednakpozatematemtegoartykułu
izasługujenaodrębneopracowanienaukowe.
CelemniniejszegoartykułujestprzedstawienieogólnejcharakterystykiwybranychzespołówaktkilkuarchiwówRosjiiUkrainy,zawierających
udokumentowaneświadectwadziałalnościwywiadowczejPOWipokazującychgłównekierunkitejdziałalnościnaWschodziewlatach1918–1921.Mam
nadzieję,żeposłużytoweryfikacji,uzupełnieniuisprecyzowaniuniektórychznanychfaktówzhistoriiPolskiejOrganizacjiWojskowej,zwłaszcza
dotyczącychpolskiegowywiadunaUkrainiew1918roku.PrzedewszystkimchodziopracenaukoweznakomitychznawcówhistoriiPOWipolskiego
wywiadu,profesorówTomaszaNałęczaiAndrzejaPepłońskiego2.PracaTomaszaNałęcza„PolskaOrganizacjaWojskowa1914–1918”obejmujeprzede
wszystkimdziejePOWnatereniebyłegoKrólestwaKongresowegoiGalicjiWschodniej,wznaczniemniejszymzakresie—naterenachRosjiiUkrainy.
StopieńnatężeniapracwywiadowczychPOWnaWschodziewokresieodjesieni1914domarca1918rokumożnaokreślićjakosłabywporównaniu
zlatami1918–1920.Wiosną1918rokukijowskakomendaPOWprzekształciłasięwKomendęNaczelnąnr3POW(KN3POW)idośćszybkoobjęła
swoimzasięgiemUkrainę,Rosję,częściowoBiałoruś,Don,KubańiKaukaz.Dlategowtymartykulezostałapodjętapróbapokazaniarównieżdziałalności
wywiadowczejKN3POWw1918rokuwoparciuodokumentyzrosyjskichiukraińskicharchiwów.
TrudnojestjednakwjednymartykuleprzedstawićogólnyobraztakszerokiejiróżnorodnejdziałalnościwywiadowczejKN3POW,zatemzostałaona
przedstawionawzarysie,naposzczególnychprzykładachakcjiwywiadowczychorazsylwetekwywiadowcówPOW.
WartykuletymzostaływykorzystanedokumentypochodzącezRosyjskiegoPaństwowegoArchiwumWojskowego(RGWA,Moskwa),Centralnego
PaństwowegoArchiwumWyższychOrganówWładzyiAdministracjiUkrainy(CDAWOWUU,Kijów),PaństwowegoArchiwumObwoduKijowskiego
(DAKO),PaństwowegoArchiwumObwoduWinnickiego(DAWO),PaństwowegoArchiwumObwoduŻytomierskiego(DAŻO)orazPaństwowego
ArchiwumObwoduOdeskiego(DAOO).Samibolszewicyuznawali,że:„Najbardziejrozgałęzionyaparatwywiadowczy,zktórymmiaładoczynienia
czekanaUkrainie,zostałstworzonyprzezrządPolski”3.Podtymwzględempewnąwartośćnaukowąposiadająopublikowanewcześniejdokumenty
organówbezpieczeństwaUkrainyRadzieckiej4.
ZasłużonydziałaczniepodległościowyihistorykPOWIgnacyZiemiańskiwyodrębniłtrzyzasadniczeokresywhistoriirozwojuPOWnaWschodzie:
•pierwszy—odgrudnia1914rokudomarca1918roku,
•drugi—odmarca1918rokudostycznia1919roku,
•trzeci—odstycznia1919rokudomarca1921roku5.
GrupaoficerówodznaczonychKrzyżemVirtutiMilitarizapracęwPOW.Wdrugimrzędzieodlewej:J.Jur-Gorzechowski,J.Jędrzejewicz,B.Miedziński,A.Koc,M.Zyndram-Kościałkowski,
A.Skwarczyński,W.Jędrzejewicz,Wagner
WpierwszymokresiekijowskaKomendaPOWprowadziłapropagandęiagitacjęwśródspołeczeństwapolskiegonaUkrainieiBiałejRusiwmyślidei
niepodległościowej,dostarczaładoKomendyGłównejwWarszawiebroń,amunicję,materiaływybuchoweorazludzi,wydostawałaiułatwiałaucieczki
legionistom,jeńcomipoddanymrosyjskim,prowadziłaakcjędywersyjnąpołączonązwywiademnatyłachwroga.WkierowanejprzezJózefaBromirskiego
(ps.„Jot”)komendziePOWjeszczeprzedjejprzekształceniemsięwKomendęNaczelnąnr3,wlutym1918roku,zorganizowanyzostałoddziałżeński
POWwŻytomierzu,liczący12członkiń,amianowicie:Wł.Andrzejkowicz-Piechowską,M.Bogucką,M.Bołdok-Kamieńską,A.Gorczyńską,I.Kańską-
Danielkiewicz,M.Kieszniewską,M.Maciejewską,B.Ziemiańską.Pierwsząjegokomendantkąbyła„ob.Bołdok”.Pracategooddziałupolegała
początkowogłównienazdobywaniupieniędzynaakcjępeowiacką,nakolportażpismkonspiracyjnychipracypropagandowej,stopnioworozszerzyłasię
