Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
znacznie,obejmującwywiad6.OddziałżeńskiPOWwBerdyczowieliczył8obywatelek:Z.Dębińską,siostryWandęiWładysławęDzierżyńskie,
A.Godlewską,Z.Notecką,J.Podobalską,J.Stęsłowską-DzierżyńskąiJ.Wasilewską.WRadomyślu(okręgŻytomierski)pracowałaStefaniaCzarlińska--
Piekarska.PokilkakobietdziałałoteżwBiałejCerkwi,OdessieiCharkowie7.
Wokresiedrugim,poutworzeniuwKijowieKomendyNaczelnejnr3POW(KN3POW),wywiadstałsięjednymzgłównychkierunkówdziałalności
organizacji.WstrukturzeKN3POWpojawiłsięwydziałpiąty(W5),którykierowałwywiadamipolitycznymiwojskowym.
Częstopodkreślasię„wyjątkowotrudne”warunkipracywywiadowczejPOWnaWschodziew1918roku.Jednakżewokresieniemiecko-austriackiej
okupacjiUkrainyPOWmiaładobremożliwościrozbudowywaniaswoichszeregówiorganizacjiprackonspiracyjnych,czegoniemożnapowiedziećolatach
1919–1921.Okupacjaniemieckastwarzałapoczuciewzględnegobezpieczeństwa.Znacznaczęśćspołecznościpolskiej(głównieziemiaństwo)była
zadowolonazespokojniejszegożyciawmiastachimiasteczkach.Niestetystwarzałotopewnetrudnościwuzyskaniufinansowegowsparciaantyniemieckiej
działalnościKN3POWzestronymiejscowegoziemiaństwa.Rewolucyjnerabunkipolskichmajątkówdokonywaneprzezchłopówodjesieni1917roku
praktyczniezostałyzaprzestanewiosną.Coprawda,miałymiejscepotyczkizbrojnepolskichlegionistówzchłopami.WtedytojużPolacyzaczęlipalić
ukraińskiewsienaPodolu,naprzykładKaczanówkę8.Naprzełomiemajaiczerwca1918rokusamipeowiacywywoływalipowstaniachłopskie,strajki
kolejarzy,organizowalidywersjęetc.RobionotonarozkazKomendyGłównejPOWwceluwykonaniazobowiązańPOWwobecfrancuskiegowywiadu
wzamianzawsparciefinansowe.Kijówwtamtychczasachbyłprzepełnionyrosyjskimziemiaństwemi„oficerstwem”,któreuciekłozgłodnej
bolszewickiejRosjinaUkrainę.ŻyciewokupowanymkrajubyłolepszeispokojniejszewporównaniuzNiemcamiiRosją.StarsiPolacynawetnarzekali,
żemłodzieżpolskawKijowiezbytdużoczasuspędzawkawiarniach,restauracjachinazabawach.
WRosyjskimPaństwowymArchiwumWojskowymznajdujesięzespółdokumentów482k„Польскиенационалистическиеивоенно-диверсионные
организации”,wktórymzostałyzebraneoryginalnedokumentyPOW:rozkazy,listyewidencyjne,raporty(wtymwywiadowcze),relacjebyłych
peowiaków,instrukcjezPolski,dokumentyfinansowePOW,szyfry,oryginałylistówJ.Piłsudskiego,E.Rydza-Śmigłego,B.Miedzińskiego,L.Lisa-Kuli,
I.Matuszewskiego,P.BartheldeWeydenthalaetc.Dużaczęśćduplikatówikopiitychdokumentówznajdujesięwróżnychzbioracharchiwalnych
wPolsce.
WPaństwowymArchiwumObwoduKijowskiegoprzechowywanyjestnadzwyczajciekawyzespół„LegionyPolskie”.Dokumentytegozespołumają
bezpośrednizwiązekzdziałalnościąwojskowąiwywiadowcząPOWnaWschodzie.EmisariuszePOW,którzyprzybyliwiosnąnaUkrainę,powinnibyli
opróczinnychzadańposzerzyćswojewpływywI,IIiIIIKorpusachPolskich.PrzemysławMarianAntoniBartheldeWeydenthal(ps.„Barta”),wbrew
rozpowszechnionejwersjiotym,żepierwszymkomendantemKN3POWbyłBogusławMiedziński,samjakokierownikpracwojskowychPOW
naUkrainie,stałnaczelereorganizowanejorganizacji.NastępniemianowałkomendantemKN3Miedzińskiego9.RozkazdziennyKN3POWnr1zdnia
27marca1918rokupodpisałAndrzejŚwitek(B.Miedziński)jako„KomendantNaczelnyw.z.”10.Potychzmianach25-letnipułkownik„Barta”
skoncentrowałswojewysiłkinapracachwojskowychjakoszefSztabuWojskPolskichnaUkrainie11.WzespoleaktDAKO„LegionyPolskie”znajdująsię
takżedokumentydotycząceinnychpeowiaków,którzyjednocześniesłużylinawysokichstanowiskachwIIiIIIKorpusachPolskich:szefSztabuIIKorpusu
pułkownik„Morski”(MichałŻymierski,któryw1915rokuprzezkrótkiczasbyłKomendantemNaczelnymPOW,a5maja1945rokuzostałmarszałkiem
Polski),oficersztabowyIIKorpusuTadeuszMalinowski(ps.„Linowski”,przyszłygenerałWojskaPolskiego),oficerdozleceńprzySztabieDowództwa
WojskPolskichnaUkrainiewKijowieStanisławGnatkowski(ps.„Bij”,późniejszykomendantPOWwWinnicy,rozstrzelanyprzezbolszewikówwlipcu
1919roku),szefbiuraEtapuwHumaniuporucznikJulianIzdebski.WsztabieIIKorpusuwoddzialewywiadowczymsłużylipeowiacy
zBiałocerkiewskiegoOkręguPOWAntoniHannebach(ps.„Sabala”)iMichałKocoń(ps.„Michałko”).Więcejotymmożnaprzeczytaćwartykuleautora
poświęconymzespołowiaktnr1787DAKO12.
WzbiorachCentralnegoPaństwowegoArchiwumWyższychOrganówWładzyiAdministracjiUkrainywKijowienieznalazłemdokumentówPOW
rzekomoprzekazanychdotegoarchiwumzSektorowegoArchiwumPaństwowegoSłużbyBezpieczeństwaUkrainy.Otzw.szpiegostwiepolskimwspomina
sięwsprawozdaniachcentralnychimiejscowychorganówwładzyUkrainyRadzieckiej,sprawozdaniaorganówbezpieczeństwadotycząsytuacjipolitycznej,
stanuochronygranicyzPolską13.OstatniemająogólnycharakteriniepokazujądziałalnościoperacyjnejCzeki.Podtymwzględemsąone
małowartościowe.
WPaństwowymArchiwumObwoduWinnickiegoudałosięznaleźćniewieledokumentówdotyczącychdziałalnościwywiadowczejPOW.Sątoprzede
wszystkimsprawozdaniaGubernialnegoKomitetuWykonawczego14,rozkazygubernialnejCzeki15,materiałydotyczącedziałalnościpolskiegokonsulatu
wWinnicy,któryznajdowałsiępoddachemkonsulatuholenderskiego16orazmateriałydotyczącearesztowańwśródWinnickiejKomendyPOW
irozstrzelaniaprzezCzekakierownictwatejKomendy.Dokumentysądatowaneodkwietniadolipca1919roku.Warchiwumtymznajdujesiębogatyzbiór
prasyzlat1918–1920,wtymgazetzczasówCentralnejRadyipaństwahetmanaPawłaSkoropadskiego,którewcześniejniebyłyudostępnianebadaczom.
Wgazetachzkwietnia1918rokuszerokoinformowanoczytelnikówo„dziwnejwojnienaPodolu”,czyliostarciachlegionistówpolskichzezbrojnymi
oddziałamichłopów.PułkownikP.BartheldeWeydenthalnawetudzielałwywiadówukraińskimgazetomwtejsprawie,występującjako„pułkownikB.”.
JeszczemniejdokumentówdotyczącychbezpośredniodziałalnościpolskiegowywiaduznalezionowPaństwowymArchiwumObwoduŻytomierskiego
iwPaństwowymArchiwumObwoduOdeskiego.Odniosłemwrażenie,żeczęśćdokumentówpoprostunadalniechętniejestudostępnianabadaczom.
Okruchyinformacjitrafiałydosprawozdańiprotokołówsprawozdańwładzgubernialnych(GubernialnyKomitetWykonawczy,GubernialnaNarada
Wojskowa,GubernialnaCzeka)ostaniepolitycznym,stanieochronygranicio„szpiegostwiepolskim”wguberniachWołyńskiej17iOdeskiej18.
AktywnośćwywiadowczaPOWodwiosny1918rokubyładośćwysoka.Opróczwydziałówpiątych(WV,W5)wKN3POWikomendokręgowych
działałytakżeoddziałylotne,którejeszczew1915rokupokazałyswojąefektywnośćnaterenachtzw.KrólestwaKongresowegowprowadzeniudywersji
orazaktywnegowywiadu.Oddziałylotne,tworzoneprzezkomendantówBogusławaMiedzińskiegoiLeopoldaLisa-Kulę,bezprzeszkóddziałałyprzy
każdejkomendzieokręgowejPOW,zachowującprzytymzasadyścisłejkonspiracji.PrawiewszyscymiejscowiPolacyswobodniewładalijęzykiem
ukraińskimidlategooddziałylotnePOWczęstodziałałyudającpartyzanckieoddziałyukraińskie.NawetsłynnyoddziałFeliksaJaworskiego,który
nawiązałkontaktzPOW,odczerwca1918rokuoperowałpodpozoremoddziałuukraińskiego19.WróżnychmiastachUkrainyzaczasówhetmanaPawła
Skoropadskiegolegalniedziałalipolscyharcerze,którzywykonywalizadaniawywiadowczeKN3POW.WrządzieukraińskimfunkcjonowałoMinisterstwo
SprawPolskich,wstrukturachktóregofunkcjonowały,naprzykład,DepartamentOświatyiprzezjakiśczas,DepartamentWojskPolskich.Przedstawiciel
WojskPolskichznajdowałsiętakżeprzySztabieUkraińskim20.
W1918rokupeowiacyczęstozajmowalikluczowestanowiskawcentralnychwładzachwojskowychicywilnych,wkierownictwiekoleiżelaznejmającej
znaczeniestrategiczne,wewładzachmiejscowych.Ułatwiałotowznacznymstopniuwykonaniezadańwywiadowczych.Wczasieodlutegodokwietnia
1918rokugen.AleksanderOsiecki(Polakzpochodzenia)byłkolejnoszefemUkraińskiegoSztabuGeneralnegoorazszefemGłównegoSztabuURL.Służył
nabardzowysokichstanowiskachuhetmanaP.Skoropadskiego,którysłusznieniedarzyłgozaufaniem.Nieznalezionodokumentówpotwierdzających
pracęgen.Osieckiegodlawywiadupolskiego.Możnatylkoprzypuszczać,żePOWniemogłastracićszansydoraźnegowykorzystaniagodoswoichcelów.
Nieprzypadkowybyłtakizbiegokoliczności,żeogólnokrajowystrajkkolejarzy,inspirowanyprzezEntentę,niebezudziałuPOW,eserówibolszewików,
rozpocząłsięwtedy,kiedygen.Osieckistałnaczeleformującegosiękorpusustrażykolejowej.Gen.Osiecki,jaksięokazało,będzieuSemenaPetlury
„nakaznymhetmanem”(dowódcą)wojskURL,ajednocześnieszefemSztabuGeneralnegowojskDyrektorii,następniezastępcąwojennegoministra,będąc
jednocześnieGłównymInspektoremWojskURL.26kwietnia1920rokuSemenPetluramianowałgoswoimprzedstawicielemprzyNaczelnikuPaństwa
JózefiePiłsudskim.Pozakończeniuwojnypolsko-bolszewickiejgen.OsieckimieszkałwPolsce,BelgiiiweFrancji21.Wedługinformacjihetmańskiej
służbybezpieczeństwa,tzw.DerżawnejWarty(czyli„StrażyPaństwowej”)zdnia7lipca1918roku,gen.Osieckizaangażowanybyłwdziałalność
wywrotowąjakoszefsztabupodziemnejarmiirepublikańskiej22.
HenrykMuszkiet-KrólikowskistałnaczelemiejscowejkomendyPOW,będąckomendantemmiastaPłoskirow.29kwietnia1918rokuobjąłKomendę
OkręguE(Podolski)ipierwszymswoimrozkazemmianowałAntoniegoLipękierownikiemW5(wywiad),czymzademonstrowałpierwszorzędneznaczenie
pracwywiadowczychwdziałalnościkomendy23.
WywiadwojskowyPOWw1918rokurozpracowywałtakżeukraińskąmarynarkęwojenną.WskładzieKN3POWdziałałatzw.SekcjaMorska,
