Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zorganizowanaprzezkomendantaOkręguKijowskiegoKN3POW,członkaKomendyNaczelnejPOWWładysławaZiemiańskiego.Jakonsampodaje
wswoimżyciorysie,akcjęwywiadowcząwramachSekcjiMorskiejuzgadniałz4.Dywizjągen.LucjanaŻeligowskiego24.Wsekcjimorskiejpracował
WiktorWojnicz(ps.„Wigdas”,„Szczęsny”,„Kompas”,„Reja”),którybyłwtyczkąPOWwMinisterstwieSprawWojskowychUkrainy25.Kapitan
marynarkiMarianPiotrowski(ps.„Pepe”,„Peppe”,„Pepa”)wlatach1918–1919pracowałnaplacówceodeskiejjakokierownikWydziałuMorskiego.
Odpowiadałzawywiadwojskowo-morski26.Nazwiskpeowiaków,którzypracowalinanajwyższychstanowiskachwpaństwieukraińskim,praktycznie
wdokumentachPOWniespotykamy.Informacjeoichdziałalnościwywiadowczejpojawiłysięwpolskichpublikacjachgłówniewlatachtrzydziestych
XXwieku,kiedynieistniałojużdlanichzagrożenieodpowiedzialnościąza„działalnośćszpiegowską”.CzłonekKN3POWWacławKłoczkowski(1873–
1930)wokresieod1898do1918rokusłużyłwMarynarceWojskowejRosji.W1917rokuotrzymaławansnakontradmirała.W1918rokuHetman
UkrainygenerałPawełSkoropadskimianowałgonajpierw„przedstawicielemPaństwaUkraińskiegodołącznościzniemieckimdowództwemnaKrymie”,
następnieNaczelnymDowódcąFlotyCzarnomorskiejUkrainy.W1919roku,poucieczcePawłaSkoropadskiego,generałAntonDenikinmianował
KłoczkowskiegodowódcąflotyikomendantemportuwSewastopolu.ZaowocnąpracęwywiadowcząwKN3POWWacławKłoczkowskizostał
odznaczonyKrzyżemNiepodległości,KrzyżemKomandorskimOrderuOdrodzeniaPolskiiinnymiodznaczeniami27.Jegorówieśnik,członekKN3POW,
TadeuszBobrowski(1873–1930)takżesłużyłwmarynarcerosyjskiej.Od1912dostycznia1918rokubyłzastępcągłównegoinżynieramechanika
warsenalemorskimportusewastopolskiego.Natymstanowiskuotrzymałstopieńgenerałamajora.ByłpierwszymprezesemDomuPolskiego
wSewastopolu.Od1918rokudziałałwPOWnaUkrainie,pracowałwśródPolakówsłużącychweFlocieCzarnomorskiej.Zadziałalnośćwywiadowczą
wPOWnaUkrainieodznaczonyzostałKrzyżemNiepodległości.WIIRzeczypospoliejbyłgenerałembrygadyWojskaPolskiego,szefemsłużb
technicznychKierownictwaMarynarkiWojennej28.
JerzyWłodzimierz(JurijWolodymyrowycz)Świrski(1882–1959)uważanyjestzajednegozbohaterówukraińskichwalkwyzwoleńczychidziałaczy
wojskowychokresuukraińskiejrewolucji.WrosyjskiejmarynarcewojennejdoszedłdostanowiskagłównegooficeranawigacyjnegowdowództwieFloty
Czarnomorskiej(kwiecień1914).Od1918roku—nasłużbiewukraińskiejmarynarcewojennej.HetmanP.Skoropadskimianowałgopomocnikiem
naczelnikaGłównegoMorskiegoSztabu(GMS).Następnie,od30majado13lub15listopada1918rokuŚwirskibyłszefemGMSwMinisterstwie
MarynarkiPaństwaUkraińskiego(„UkraińśkojiDerżawy”).Wpaździerniku1918rokuzostałkontradmirałem,objąłstanowiskoministrasprawmorskich
państwaukraińskiego.WsprawachsłużbowychdośćczęstokontaktowałsięzewspomnianymipeowiakamiWacławemKozłowskimiTadeuszem
Bobrowskim.Dokwietnia1919rokuprzebywałwKomitecieNaczelnymWPnaWschodzieiwKNPwParyżu.14kwietnia1919rokuzostałwWPszefem
sekcjiorganizacjiDepartamentuSprawMorskichizastępcąszefadepartamentu.WIIRPbyłDowódcąWybrzeżaMorskiego,DowódcąFlotyiszefem
DowództwaMarynarkiWojennej.Uczestniczyłwniemiecko-polskiejwojnie1939roku.Odpaździernika1939do1946rokuszefDowództwaMarynarki
WojennejnaZachodzie.PonieważJerzyŚwirskibyłkomendantem„LigiMorskiejiRzecznej”iściślewspółpracowałzSekcjąMorskąKN3POWoraz
WydziałemMorskimKomendyOkręgowejPOWwOdessie,możnaprzypuszczać,iżmógłwykonywaćzadaniawywiadowczePOW,ponieważmiałdostęp
doważnychtajemnicwojskowych29.
Wydajemisię,żedomianaściślezakonspirowanego„superagentaPOW”możepretendowaćpułkownikMichałPawłowski(1887–19??).Był
onczłonkiemCentralnejRady,adiutantemdowódcyKijowskiegoOkręguWojskowego.NastępniejednocześniebyłkomendantemmiejscowymPOW30
ipowiatowymkomendantemwojskowymwZwinogródcewgubernikijowskiej.Nazwamiejscowościworyginalnymdokumencie,mówiącym
oPawłowskimjakobyłymkomendanciemiejscowymPOW,zostałaumyślniezatarta.Widoczniezrobionotojeszczewtedy,kiedydokumentyPOW
znajdowałysięwWBH.Pawłowskiwdniachod3do4czerwca1918rokusprowokowałpotężnepowstaniechłopów(około40tys.uczestników)wczasie,
kiedypartieukraińskienieplanowałyżadnychpowstań.MiędzyinnymitoKomendaGłównaPOWwydałarozkaz,którywymagałwszczęciapowstań
chłopskich„przeważnienaterenachniepolskich,bywtensposóbuchronićludnośćpolskąodmożliwych,anawetpewnychrepresjiniemieckich”31.Przed
ucieczką,wrazzeswoimsztabem,doOdessyPawłowskizdążyłprzekazaćchłopomponad10tys.karabinów,43kulomioty,2ciężkiearmaty,opancerzony
samochódidużoamunicji32.MichałPawłowskiod22grudnia1918rokubyłrewizorem-instruktoremDyrektoriiwsprawiereformowaniapowiatowych
komendanturwojskowych.Wmarcu1919rokubyłorganizatoremidowódcą1.zwinogrodzkiegopułkuarmiiURL,odkwietnia1919rokudowódcą
2.oddziałupartyzanckiego,któryprowadziłdziałalnośćnatyłachArmiiCzerwonej.Wtymże1919rokudziałałjakowywiadowcaURLwLudowym
KomisariacieSprawWojskowychUkraińskiejRadzieckiejSocjalistycznejRepubliki.Odgrudnia1919rokuPawłowskibyłnaczelnikiemwywiaduczynnej
armiiURL.UczestniczyłwPierwszympochodziezimowym.Od18maja1920dolutego1921rokuPawłowskipełniłfunkcjęnaczelnikawydziału
kontrwywiadowczegosztabuarmiiURL.Wokresiemiędzywojennymotrzymałświęceniakapłańskie,zostałproboszczemwgminieBereźnenaWołyniu.
Wlatach1943–1944służyłjakokapłanpolowysztabuUPA,spowiadał,międzyinnymi,całączołówkęUPA.Naskutekzorganizowanejprowokacji,
połączonejzezwerbowaniemgoprzezkontrwywiadradziecki,zostałschwytanyprzezMGBw1947roku33.Dalszyjegolosjestnieznany.Miejmy
nadzieję,żekiedyśmożnabędziecałkowiciezweryfikowaćszczegółyjegobiografii.
Tam,gdzienatopozwalaływarunki,peowiacyskupialisięwoddziałachsamoobrony(milicji)miejscowej,wzwiązkuzczymmoglilegalnienosićbroń
iprowadziććwiczenia.Rzeczjasna,żetakawspółpracazwładzamisprzyjałaotrzymywaniuważnychinformacjiwywiadowczych.WitoldJastrzębiec
w1918rokubyłzastępcąkomendantaOkręguPOWwBiałejCerkwi,kierowałwywiademiprowadzeniempropagandy.Wrazzkomendantemetapu
BronisławemGrabowskim(ps.„Zawisza”)odpowiadałtakżezawerbunekizawspółpracęzmiejscowymspołeczeństwem.DlazwykłychobywateliBiałej
CerkwiwywiadowcaBronisławGrabowskipozostawałdowódcąoddziałusamoobronymiejskiej34.
Służbabezpieczeństwahetmana„DerżawnaWarta”działałanieudolnie.Niktpeowiakównietropił.Dopierowsierpniu1918roku„DerżawnaWarta”
umieściłasocjaldemokratówKrólestwaPolskiego,PPS„lewicę”iPPS„prawicę”naliściedziałającychnaUkrainieorganizacjiorazpartii
politycznych35.NiespotkałemżadnejwzmiankioPOWwdokumentachhetmańskiejsłużbybezpieczeństwaprzedpaździernikiem1918roku,chociaż
wiadomo,żePOWmiałaswoichludzinawszystkichszczeblachwładzy,wewszystkichukraińskichiniemieckichurzędachwojskowychicywilnych.
Wdokumentach„DerżawnejWarty”przechowywanajesttylkoulotkaPOWdatowananapaździernik1918roku,która,międzyinnymi,zawierałatakie
słowa:„PolskaOrganizacjaWojskowa.WybiłachwilapowstaniaPolski[…]wodzemtym—JózefPiłsudski.[…].Wszyscymusimysolidarniestanąć
wszeregiwojskapodprzewodembohateranarodowego,NajwyższegoNaczelnika,comękążyciaigeniuszemzdobyłbuławęhetmańską.Niechżyje
Zjednoczona,NiepodległaPolskaLudowa!Niechżyjewódznarodu,JózefPiłsudski!KomendaNaczelnaPOW”36.
28kwietnia1918rokuKomendantGłównyPOWEdwardRydz-ŚmigłypisałdoLeopoldaLisa-Kuli:„Trzebadobrzepostawićsłużbęwywiadowczą
nawewnątrz37iwstosunkudoNiemcówwznaczeniustrategicznym”38.KN3POWenergicznieprowadziławywiadpolitycznyiwojskowy,wtym
wywiadstrategiczny,nawiązałaścisłąwspółpracęzwywiademfrancuskimdziękipośrednictwuI.Matuszewskiego,W.Mongirda,B.Wieniawy-
Długoszowskiego,J.MoszczeńskiegoiinnychpracownikówWydziałuWywiadowczego,oczymszczegółowopisałAndrzejPepłoński39.
Podkoniecpaździernika1918roku,kiedyjużoczywistebyłorychłezderzeniewojennePolakówzUkraińcami,KomendaMiejscowanr2Okręgu
E(KamieniecPodolski)prowadziłanaszerokąskalęwywiadwojskowyobiektówstrategicznychijednostekukraińskich.ItakwraporcieKM2Okręgu
PodolskiegoPOWzdnia28października1918rokuprzedstawionebyłydanewywiadowczeiszczegółoweschematymostówtorukolejowegoodstacji
KamieniecPodolskidoDniestru40.Winnychmeldunkachpodawanebyłyschematy(szkice)wywiadowczeskładuinżynieryjnegowKamieńcu
Podolskim41,szczegółyochronyskładówartyleryjskichwtymmieście42,liczebnedaneo4.korpusiearmiiukraińskiej,danedotycząceskładuintendentury
wKamieńcuPodolskim43.
Wczasie,kiedykilkusetpeowiakówzUkrainywyruszyłowlistopadzie1918rokuzpomocąPolakomwalczącymoLwów,ujawniłasięskala
peowiackiejinfiltracjidowojskaukraińskiegoido„DerżawnejWarty”.Peowiacynakażdymkrokukorzystalizpomocyswoichludziwukraińskich
strukturachwojskowychicywilnych.
PrzebywającjużwLublinieL.Lis-Kulapisał12grudnia1918rokudoKomendyGłównejPOW(pisowniaoryginałuzostałazachowana):„Naterenie
UkrainyiWielkorosjipoprzeprowadzeniumobilizacjipozostałyzramieniaPOWplacówki,wprzeważnejczęścizorganizowanezmateriałumiejscowego,
wcharakterzewywiaduwojskowo-politycznego.Zostałyonezorganizowanebezpośrednioprzedmobilizacjąprzezcałyszeregobjazdówwszystkich
komendantówokr[ęgów].Przyzorientowaniusięnamiejscuwrozporządzanymmaterialeludzkimgwarantujętodopewnegostopniatrwałośćtych
