Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Trzywiekiniemieckojęzycznejliteraturyzaangażowanej
łomemwiekówXIXiXXpisałHeinrichHart,naturalistycznyautorikrytyk
teatralny:
Wprawdzietuitamwyrażanesąnadzieje,żeidlapisarstwanadejdąwkrótceob-
fitelata.(...)Alewrzeczywistościnicsięwliteraturzenieruszyło.Literaturaniena-
brałarozpędu,przeciwnie,stałasiępłytkaibezwyrazu.Niezaowocowałanowymi
ideałaminarodowościowymi(...).Itensamnaród,którypokonałwwalceFrancu-
zów,pozwoliłnażywieniesięliteraturą,którawswojejistociebyłafrancuska.Mło-
dageneracja,któradorastaławtymczasie,musiałasiętemustanowirzeczyprzy-
glądaćzpalącymzawstydzeniemioburzeniem.Czułabowiemtenwielkirozdźwięk
międzywewnętrznąpozycjąsiłyRzeszyajejestetycznąkulturą16.
HeinrichHartporuszawzacytowanymfragmenciewielewątkówpowiąza-
nialiteraturyzezdarzeniamidniacodziennego,zwydarzeniamipolitycznymi,
ruchamispołecznymi.Autorwyrażaubolewanie,żepolitycznamodernizacja
Niemiecniepociągnęłazasobą„odnowysztuki”,„modernizacjikultury”,„in-
nowacjiwliteraturze”wmyśltendencjinarodowościowych.„Wprawdzienaród
wywalczyłjednośćpolitycznąinarodową”,leczwsensiekulturowymnadal
jest,jegozdaniem,zawieszonywpróżni.Hartodwoływałsięwtympunkciedo
starszego,wypracowanegoprzezHerderatoposu„narodukulturowego”.Pod-
czasdebatprowadzonychwokółprocesówzjednoczeniowychNiemiecwlatach
1989–1990myśltaponowniezostałapodjętaprzeztakiepostacieżycialiterac-
kiego,jakMartinWalser,GünterGrassiGünterdeBruyn17.ZdaniemHarta
naródmożedopierowówczaszaistnieć,jeżelibędziesięrealizowałwswojej
kulturze.
WbrewprzekonaniuautoranapoczątkuXXwiekuukazałysiętekstywarte
odnotowaniajakotekstyzaangażowanychniemieckichintelektualistów,jed-
nakżeichzaangażowanianiewypełniająmyślinarodowościoweipatriotyczne,
czegodomagałsięHart.ToczonanaprzełomieXIXiXXwiekudebatao„wła-
ściwy”rozwójspołeczeństwadoprowadziładoustaleniatypologiiintelektu-
alnegodziałania.HeinrichMann,biorączawzórEmile;aZolę,opublikował
w1910r.esejzatytułowanyDuchiczyn,wktórymnaszkicowałpostaćpisarza
aktywniewłączającegosięwżyciepolityczneispołeczne18.Wtymprogramo-
wymtekścieMannzarysowałpodstawypolitykiduchairozwinąłbazęargu-
mentacyjnąipojęciowądlalegitymizacjirolipisarzajakoprzewodnikairzecz-
nikasprawpublicznych,aleniewsensienarodowościowym.Jakopodstawowe
pojęcienormatywneMannobrałpojęcieducha,gdyżwjegowyobraźnitoduch
jestźródłemwszelkichpozytywnychwartości,jakimisąWolność,Sprawiedli-
16HeinrichHart,HenrikIbsenunddiedeutscheLiteratur(1898),w:tegoż,Gesammelte
Werke,t.4:AusgewählteAufsätze,Reisebilder,red.J.Hart,Berlin1907,s.3–17,tus.4in.
17MonikaWolting,DerDiskursderKulturnationalsidentitätsstiftenderBeitragderVerei-
nigungsprozesseseitensderIntellektuellen,w:KontinuitätenBrücheKontroversen.Deutsche
LiteraturnachderWende,red.E.Białek,M.Wolting,NeisseVerlag,Wrocław–Dresden2012,
s.151–163.
18HeinrichMann,MachtundMensch.Essays,Fischer,FrankfurtamMain1989,s.11–18.
