Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Trzywiekiniemieckojęzycznejliteraturyzaangażowanej
partiirządzącej,postaciekształtującearenęliterackąnapoziomieestetycznym
iinstytucjonalnymopuściłyNiemcyirozpoczęłydziałalnośćpozagranicami
kraju.Ichpoczynania,choćtakważnezpunktuwidzeniazachowaniaciągło-
ścikulturowejwduchuwolnościowymepokiwilhelmińskiejisymbolicznego
wskazywaniananiepodporządkowaniesiętotalitarnymrządomnazistów,były
niezwykleograniczone.Brakpublicznościczytelniczejpozagranicamikrajów
niemieckojęzycznych,niedostatekśrodkówfinansowychiciągłeobawyowłasne
życieskuteczniehamowałyzaangażowaniepolitycznepisarzynaemigracji.
ZaangażowaniePENClubuwokresienazistowskim22
24kwietnia1933r.ogłoszonownazistowskichNiemczechskładnowego
zarząduniemieckiejkomórkiPENClubu.Jegozadaniemmiałobyćreprezento-
wanieniemieckichpisarzynamajowymkongresiewDubrowniku.NowePre-
zydiumNiemieckiegoPENClubukonsekwentniewystrzegałosięnakongresie
konfrontacjipolitycznej,nieuczestniczyłowrozmowachdotyczącychrozwoju
sytuacjipolitycznejwEuropie,unikałopytańoznanenazwiskaliteraturynie-
mieckiejniewidniejącejużwwykazieczłonkówPENClubu.Kiedyjednakna
mównicy,zaprzyzwoleniemprezydentamiędzynarodowegoPENClubuH.G.
WellsaisekretarzaHermonaOulda,zabrałgłosErnstToller,pisarzzmuszony
doemigracjizNiemiec,gośćlondyńskiegoPENClubu,zarządniemieckiejsek-
cjizgłosiłgłośnyprotestiostentacyjnieopuściłsalęplenarną.Tollerwspomniał
wswoimprzemówieniutychwszystkichpisarzy,artystów,ludzinauki,którzy
sprzeciwiająsięrządomnazistowskimwNiemczech:m.in.BrunonaWaltera,
OttonaKlemperera,KurtaWeila,PaulaKlee,KätheKollwitz,OttonaDixa,
LudwigaRenna,CarlavonOssietzky;ego,ErichaMühsama,KarlaDunckera,
KarlaAugustaWittfoge.Tollernieoskarżałnaroduniemieckiego,aletych,
którzyzabralinarodowiwolność:
MilionyludziwNiemczechniemająprawawypowiadaćswegozdaniaaniustnie,
anipisemnie.Jeżelituterazmówię,tomówiętowzastępstwietychmilionów,które
dziśniemajągłosu.Obłędopanowałczas.Barbarzyństworządziludźmi.Powietrze
wokółnasstajesięcorazrzadsze23.
MowaTolleraokazałasięotyleważka,żezawierałarównieżoskarżenie
skierowaneprzeciwkopoddanemunazyfikacjiNiemieckiemuPENClubowi
oto,żebezczynnieprzyglądasięwykluczaniupisarzyzinstytucjiliterackich,
paleniuksiążek,sporządzaniuczarnychlistzabronionejliteratury.Mówcana-
piętnowałtakżeantysemickąpostawętejinstytucji.HeinrichMannjesienią
22Por.MonikaWolting,Retorykaliteracka...,dz.cyt.,s.105–118.
23Cyt.za:P.E.N.ZentrumDeutschland,red.S.Hanuschek,K.Dötsch,PeterHammer,
Wuppertal2003,s.17.
