Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Trzywiekiniemieckojęzycznejliteraturyzaangażowanej
17
1933r.w„NeueWeltbühne”sformułowałświatopoglądpisarzanaemigracji,
określającpozycjęniemieckiegoemigranta:„Emigracjajestzdania,żeznaj-
dująsięwjejszeregachnajwięksiNiemcy,cooznaczajednocześnieinajlepsze
Niemcy”24.ElitakulturalnaNiemiecewoluowałanaemigracjidomianaelity
moralnej,jejgłównymzadaniemstałasięwalkaznarodowymsocjalizmem,
zfaszyzmem,znazyfikacjążycialiterackiegoikulturalnegowogóle.Sztuka,
literatura,muzykauzyskałystatusinstrumentówobronnych,stałysięvoxhu-
mana25.PodczasWystawyŚwiatowejwNowymJorkuw1939r.,korzystając
zmiędzynarodowejpubliczności,niemieccyautorzyzabraligłos,apelującdo
rządówświataopowstrzymaniewojny.ThomasMannmówiłkrytycznieohu-
manizmie,okulturzedawnychNiemiecionieumiejętnościpołączeniatych
pojęćzesłowem„wolność”26.CelempowołanegonaemigracjiNiemieckiego
PENClububyłowyrażeniesprzeciwuwobecpropagandyoficjalnejkultury
nazistowskiej,postanowienieozaprezentowaniu„innychNiemiec”naarenie
międzynarodowejorazpodjęciepróbyprzełamaniaizolacjiautorówemigracyj-
nych.ErnstTollerpodkreślałwtymczasieobowiązkipisarzawobecrozsądku
iczłowieczeństwa.
Itakwłaśnietopoetajestzobowiązanymówićoprzemocyiprzestępstwach,
gdyżjegosłowamogąwpłynąćnaodbiorcęwsposóbszczególny.Jeżeliwierzymy
wsiłęsłowa–amyjakopisarzewierzymywsiłęsłowa–niemamyprawamilczeć.
Nawetdyktatorzypodporządkowująsięopiniiświata27.
Tollerprzeciwstawiałturetorykęliterackąsemantyceterroru,wierzył
wsiłęsłowaliterackiegoihumanistycznytopospoetyjakorzecznikaduchana-
rodowego,obrońcyprawiwartościczłowieka.Tollerrozumiałswąintelektual-
nąmisjęjakociągłewyjaśnianieidemaskowaniesytuacjispołeczno-politycznej
wfaszystowskichNiemczech28.Wswoichprzemówieniach,przygotowywanych
iwygłaszanychnakongresach,informowałonacisku,jakibyłwywieranynie
tylkonaautorówwkraju,aletakżetychprzebywającychnaemigracji,wymie-
niałprześladowanych,aresztowanych,wypędzanychkolegówpopiórze.Wroku
1934wskazywałnaistnienieobozówkoncentracyjnych,choćpróbapokazania
większejpublicznościfilmunakręconegoprzezwięźniawBuchenwaldzienie
powiodłasię.
ZwyjątkiemBenna,JohstaiHauptmannawśródemigrantówznaleźlisię
wszyscybardziejznaczącyautorzy.Taklicznejgrupyintelektualistówniemiec-
24HeinrichMann,AufgabenderEmigration,w:tegoż,VerteidigungderKultur.Antifaschi-
stischeSchriftenundEssays,Aufbau,Berlin(Ost)1971,s.16.
25Tamże.
26P.E.N.Autorenlexikon2003/2004,red.S.Hanuschek,K.Dötsch,PeterHammer,Wup-
pertal2003,s.20.
27ErnstToller,ErnstTollersAnklage,1934,cyt.za:K.Reimers,DasBewältigendesWir-
klichen.UntersuchungenzumdramatischenSchaffenErnstTollerszwischendenWeltkriegen,
Königshausen&Neumann,Würzburg2000,s.283.
28KirstenReimers,DasBewältigendesWirklichen...,dz.cyt.,s.283.
