Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
żeniezwykłedziełojegopradziadkarabinaChaimaSołowiejczyka(1853–1918),
zwanegoBrzeskim(jid.Brisker),powstałoczęściowopodwpływemlękuprzed
śmiercią.
Opowiadałmimójojciec,żekiedyrabinaChaimachwytałlękprzedśmiercią,zagłębiałsię
całymswoimsercemiumysłemwstudiowanieprawdotyczącychzbezczeszczeniaoheluizwłok.
Itamteprawa,obracającesięwokółtaktrudnychiskomplikowanychproblemów[…],uspokajały
niepokójjegoduszyiprzepajałyjąduchemszczęściairadości.KiedyczłowiekHalachyboisię
śmierci,jegojedynąbroniąwwalceztąstraszliwątrwogąjestwiecznieprawoHalachy
.Akt
obiektywizacjiprzezwyciężasubiektywnągrozęśmierci44.
Wtymwypadkuniemamowyozaprzeczaniuaniucieczce.Przeciwnie
–wkonfrontacjiześmierciąSołowiejczykzdecydowałsięzagłębićwten
właśnietemat.Czyniącto,podmiotniezaprzeczaśmiercianijejnieignoruje,
leczraczej„wprowadzająwswojądomenę”:
Tajemniczawrzeczywistościrelacjamiędzypoznającympodmiotemrozumowania
aprzedmiotemobejmowanymrozumem,mimożejestlogiczna,aniepsychologiczna,
wkażdymwypadkusprawia,że[podmiot]uznajesięzasadniczozapanaimistrzawodniesieniu
dorzeczy,któramabyćzrozumiana.Podmiotpanujenadprzedmiotem,czlowieknadrzeczą.
Wiedzazdefinicjijestpodporządkowaniemprzedmiotuidominacjąpodmiotu.Dlategojeślijakiś
człowiekobawiasiępewnegozjawiska,niechzastosujedoniegozasadypoznania,azostanie
wyzwolonyzlękuiprzerażenia.Przezpoznaniebowiem„pozyskuje”onprzedmiot,który
wzbudzawnimtakąobawę;wprowadzagodoswojejdomenyibierzegowposiadanie.Znika
przerażającaotchłań,obcośćginiezpolawidzenia,niepozostawiającśladu.Relacjastaje
sięciepła,serdeczna.Przeciwnikstajesięprzyjacielem,wróg–dobrymznajomym45.
MartinHeideggeromawiaobszernieznaczenieśmierciwksiążce
Bycie
iczas
46.Wedługniegoprzezśmierćjestestwo(Dasein)doświadczaswojej
skończonościiuświadamiasobiebraksensuwswoimżyciu,aletawłaśnie
świadomośćbrakusensuumożliwiajestestwuindywidualizację,jest
prawdziwymsensem.Śmierćjestpozbawionasubstancji;jestczystąpustką,
którazawierawszystkoiprzeztoowocujetworzeniemnowego.Mentalne
wyrzeczeniesięświatapowszedniegorodzito,conowe,gdyżpowszechnysens
zostajeodrzucony,ustępującmiejscaosobowemutworzeniu
jestestwa47.Wwydanymw1921r.traktacie
Gwiazdazbawienia
Franz
Rosenzweigwykorzystujeideęegzystencjalnegolękuprzedśmierciądokrytyki
racjonalistycznejfilozofiiZachodu.Impulsemdonapisaniatejksiążki,
rozpoczynającejsięsłowami„inphilosophos!”48,byłodlaRosenzweiga
doświadczenieokropnościpierwszejwojnyświatowej.Jakoegzystencjalista
Rosenzweigprzyznajeegzystencjipierwszeństwoprzedcałąmyśląiprzyjmuje
ziemskilękprzedśmiercią–któremufilozofia(wszczególnościfilozofia
idealistyczna,zwłaszczaHegel)próbowałazaprzeczać–zapunktwyjścia
doswoichrozważań.ŚmierćdlaRosenzweigaustanawiapierwszeństwo
egzystencjiprzedcałąmyślą.Lękprzedśmierciąsprawia,żeczłowiekzdaje
sobiesprawęzeswegoistnienia;lęktenjestźródłemcałegożycia49.
Mającwpamięciobatypyteorii–zarównote,któreutrzymują,żeludzka
twórczośćjestwyrazemzaprzeczeniaśmierci,jakite,dlaktórychludzie
podejmująaktywnośćtwórczązpełnąakceptacjąśmierci–przeanalizujędalej
kilkaprzykładów„pisarstwawcieniuśmierci”oraztwórczośćrabina
KalonimusaSzapiryzczasówZagłady.
MimożekazaniarabinaSzapiryodnosiłysiębezpośredniodotematuśmierci
icierpienia,pisanieich–wedlemodeluzaproponowanegoprzezteorię
opanowywaniatrwogi–mogłoprzynosićautorowimentalnewytchnienie
odgorzkiejrzeczywistościiotaczającejgozewsządśmierci.Alternatywnie
zdarzasię,żeludzkakreatywnośćstajewszrankiześmierciąizamiastjej
unikać,wychodziztegozwycięsko.Sąsprawyważniejszeniżżycie
izaangażowaniewnieświadczyozwycięstwieduchanadśmierciąinadtym,
