Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JerzyHausner
Gdyakcentujęznaczenierelacjimiędzyak-
zićitakąsytuację,żedominującewdanymsys-
toremiotoczeniem,dlaformowaniasiępod-
temiepodmiotyspołeczne,pozostającwzględem
miotowości,odnoszętozarównodoepiste-
siebiewnieprzezwyciężalnymkonflikcie,które-
mologicznego,jakiontologicznegowymiaru
goniemożnarozstrzygnąćsiłowo,systematycz-
rzeczywistości.Dopierwszegoznichnawiązu-
niewalczączesobą,wywołujątaksilnenapięcie
jeuwagaKazimierzaAjdukiewicza(1983,s.77):
wstrukturachsystemu,żedoprowadzajądoje-
DTego,kto(…)przyznajepodmiotowizdolność
gorozpadu.Takasytuacjajestmożliwaprzede
wykroczeniawjegoaktachpoznawczychpoza
wszystkimwprzypadkubrakuefektywnego
jegowłasnąsferęimmanentną,nazywamyepi-
konstytucyjnegoarbitrażu.
stemologicznymrealistąimmanentnym.Tego
Wgłębiającsięwkwestięwarunkówpodmio-
zaś,ktoodmawiapodmiotowizdolnościwy-
towości,chciałbymodnieśćsiędotych,które
kroczeniawjegoaktachpoznawczychpozaje-
zapewniająpodmiotomniezbędnypoziomau-
gowłasnąsferęimmanentną,nazywamyepi-
tonomii.Adaptującschematzaproponowany
stemologicznymidealistąimmanentnym”.
przezLenaDoyalaiIanaGougha(1991),moż-
Właśniedlatego,żepodmiotowośćformu-
nauznać,żeuzyskanieprzezaktorówspołecz-
jesięwinterakcjizinnymiaktorami,masyste-
nychminimalnegopoziomuautonomiiwiążesię
mowotwórcząsiłę.Tostwierdzenieimplikujeco
zespełnieniemnastępującychwarunków:
najmniejdwieważnedlamnietezy:(1)podmio-
•mająoniintelektualnązdolnośćformułowa-
towośćwymagawejściawinterakcjezinnymi
niaswoichcelówiwspólnychprzekonańod-
uczestnikamiładuspołecznego;(2)ładspołecz-
noszącychsiędoformowaniażyciaspołecz-
nyjestkształtowanyprzezinteraktywniedziała-
nego,
jącepodmioty.
•mająwystarczającąpewnośćsiebie,abydzia-
Byćmożeutrwalanieistniejącegoporządku
łaćiuczestniczyćwformowaniużyciaspo-
jestmożliweiskuteczniejszezasprawąpodpo-
łecznego,
rządkowaniaprzezjedenpodmiotpozostałych
•rzeczywiścieisystematycznieformułująswoje
uczestnikówsystemuspołecznego(pytanie,czy
celeiprzekonania,komunikująctoinnymak-
towspółcześniewogólemożliwe),czyliichDod-
torom,
podmiotowienia”.Jednakwydajemisięoczywi-
•postrzegajądziałaniajakowłasne,aniepodej-
ste,żezmiana(np.reforma)systemuspołecz-
mowaneprzezinnych,
negoniejestmożliwabezwielopodmiotowej
•sąwstanierozumiećograniczeniadeterminu-
interakcji.Idąctymtropemdalej,trzebaprzy-
jącepowodzenieswychdziałań,
jąć,żerzeczywistazmiana(transformacja)ładu
•potrafiąwziąćodpowiedzialnośćzaswoje
społecznegowynikanieznarzuceniaprzezje-
działania.
denpodmiotswojejwoliwszystkimpozostałym
Istotnerozważanianatematwarunkówpod-
uczestnikomsystemu,leczzwytworzeniainne-
miotowościprzedstawiłatakżeMagaliOrillard
gopolainterakcjispołecznych,wktórymzyskają
(1997).Uważaona,żepodmioty(jednostkiczy
onipodmiotowość,wtymzdolnośćdoadapta-
grupy)zzasadydziałająwzłożonych,wielowy-
cjiimodyfikacjiswojejtożsamości(samoiden-
miarowychsytuacjach,codotyczyichintencji,
tyfikacji).
dostępnychśrodków,jakiwarunkówdziałania.
Jeślitak,toładyspołeczne(systemy)niesąza-
Dlatypologiipodmiotówzewzględunaprak-
sadniczoprojektowaneiustanawiane,leczsta-
tykowaneprzeznieDformułyracjonalności”(ato
nowiąwypadkowąinterakcjiwielupodmiotów,
jestszczególnieistotnymfragmentemrozważań
któreniewątpliwiedysponująnierównymiza-
tejautorki),ważnajestnietylecharakterystyka
sobamiimożliwościamioddziaływania.Można
samejsytuacjidziałaniapodmiotu,iledziałające-
jednostronnienarzucićokreśloneramysyste-
gopodmiotu,czylitego,jakdefiniujeswojecele
mowe,alerzeczywistatreśćrelacjispołecznych
ijakpostrzegasytuację.
itakwymykaćsiębędziespodmonocentrycz-
RacjonalnośćsubstancjalnajestwedługOril-
nejkontroli,cowskrajnymprzypadkuzałamie
lardtypowadlaaktorówreaktywnych(reacti-
takimonocentrycznysystem(systemowaim-
veactors),którychcharakteryzujewnastępujący
plozja).Zdrugiejstronymożnasobiewyobra-
sposób(ibidem,s.61;Ferber1994):
10
