Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Częśćogólna.Zasadaproporcjonalnościwsystemieprawa-geneza,ewolucjaiwspółczesność
Podobniejakwramachprawatalionu,równieżwfilozofiigreckiejwymógproporcjo-
nalnościzostałpowiązanyściślezideąsprawiedliwości,któradomagasięzachowania
właściwegostosunku:pomiędzyszkodąanależnymodszkodowaniem;krzywdąikarą;
prawamiaobowiązkami.Wfilozofiigreckiejdostrzeżonorównieżpowiązaniepomię-
dzyproporcjonalnościąużywanychśrodkówaefektywnościąpodejmowanychdziałań.
Współcześniezafilozoficznąpodstawęnajogólniejrozumianejideiproporcjonalności
częstouznajesięmyślArystotelesa7,wtymwszczególnościperypatetyckądyrekty-
węnzłotegośrodka”
,stanowiącąnakazunikaniarozwiązańskrajnych8,atakżezapro-
ponowanąprzezStagirytękoncepcjęsprawiedliwościwyrównawczej,retrybutywnej,
komutatywnej(iustitiavindicativa),uznającązapodstawęsprawiedliwościodpowied-
nią(sprawiedliwą)zapłatę(odpłatę)zawyrządzonedobrobądźzło,isprawiedliwo-
ścidystrybutywnej,rozdzielczej(iustitiadistributiva),postulującejwłaściwyrozdział
dóbriciężarówwspołeczeństwie9.Twierdzisię,żeabstrakcyjnaideasprawiedliwości
jakoproporcjonalnościpojawiasięporazpierwszywyraźniewksiędzepiątejnEtyki
nikomachejskiej”10.
Zdaniembadaczyprześledzeniedalszegorozwojukoncepcjiproporcjonalnościwfilozo-
fiieuropejskiejprowadzidowniosku,żechoćideezrodzoneprzezintelektArystotelesa
ewoluowały,stającsięzczasembardziejwyrafinowaneiprecyzyjne,tojednakwgruncie
rzeczywięźzmyśląStagirytyniezostałanigdyzerwana:proporcjonalnośćwdalszym
ciąguoznaczawłaściwąrelację(rectaratio)międzypaństwemajednostką,którąma
wyznaczaćprawo11.IdącślademArystotelesa,Cyceronopisujeprawojakorectaratio
7Zob.zwłaszczaE.Engle,TeHistory...,s.3-4i10.
8
Takm.in.A.Barak,Proportionality.ConstitutionalRightsandtheirLimitations,Cambridge2012,s.208;
E.Łętowska,Wprowadzeniedoproblematykiproporcjonalności[w:]Zasadaproporcjonalnościaochronapraw
podstawowychwpaństwachEuropy,red.P
.Szymaniec,Wałbrzych2015,s.56;J.Maliszewska-Nienartowicz,
Zasadaproporcjonalności...,2020,s.22;M.Latacz,M.Michalska[w:]Argumentyirozumowaniaprawnicze
wkonstytucyjnympaństwieprawa.Komentarz,red.M.Florczak-Wątor,A.Grabowski,Kraków2021,s.990.
WedługArystotelesapostawa(usposobienie)zachowująceśrodek,awięcunikająceskrajności,jestistotą
cnoty-zob.W
.Tatarkiewicz,Historiaflozofi,t.1,Historiastarożytna,Warszawa2003,s.119.
9Zob.A.N.Georgiadou,LeprincipedelaproportionnalitédanslecadredelajurispridencedelaCour
deJusticedelaCommunautéEuropéenne,nArchivfürRechts-undSozialphilosophie”1995/4,s.533in.;
E.Engle,TeHistory...,s.3in.;A.Frąckowiak-Adamska,Zasadaproporcjonalności...,s.36;J.Maliszewska-
-Nienartowicz,Zasadaproporcjonalności...,2020,s.22.Wliteraturzezobszarufilozofiizajmującejsiębliżej
pojęciemsprawiedliwościwskazujesięjednak,żewujęciuarystotelejskimsprawiedliwośćwyrównawcza
opartajestnaarytmetycznymstosunkuodpłatydowyrządzonegodobralubzła,zmierzającymdozapewnienia
bezwzględnejrówności.Sprawiedliwośćdystrybutywnaopierasięnatomiastnarównościproporcjonalnej-
zob.R.Kleszcz,Cotoznaczy„sprawiedliwość”?,nFilozofiaNauki”1999/2,s.36.Równocześnietwierdzisię
niekiedy,żewistocierzeczysprawiedliwośćwyrównawczajestjedynieszczególnymtypemsprawiedliwości
rozdzielczej,gdyżkryteriasprawiedliwościrozdzielczejstanowiązarazemelementwarunkującyposługi-
waniesiępojęciemsprawiedliwościwyrównawczej-zob.W
.Sadurski,Teoriasprawiedliwości.Podstawowe
zagadnienia,Warszawa1988,s.70in.
10
Zob.E.Engle,TeHistory...,s.3-4icytowanątamliteraturę.
11
Zob.E.Engle,TeHistory...,s.4icytowanątamliteraturę.JużprzytymArystoteleswnEtyceni-
komachejskiej”sformułowałmyśl,którąmożnauznaćzatrwałyfundamentkoncepcjipaństwaprawnego
irządówprawa:nniedopuszczamydowładzyjednostkileczprawo(λόγος),ponieważjednostkasprawuje
