Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Zasadaproporcjonalnościjakoogólnaideaprawno-flozofczna
33
naturaecongruens12,cooznaczawłaściwystosunek,właściwąproporcjęzgodnąznaturą
rzeczyipoznawalnąprzezludzkirozum.Ideatazostaładalejwykorzystanaprzezśw.
AugustynazHippony(354-430n.e.)wramachkoncepcjiwojnysprawiedliwej(bellum
iustum)przedstawionejwtraktacieDeCivitateDei,anastępnierozwiniętejprzezśw.
TomaszazAkwinuwkontekścieprawadosamoobronypaństw13.Akwinataprzedsta-
wiłprzytymwswojejSummaTheologiaepierwsząrekonstrukcjęmyśliArystotelesa
wpostacizbliżonejdoznanegowspółcześniewielostopniowegotestuproporcjonalności.
ŚwiętyTomaszzAkwinudowodziłbowiem,żeistniejąwarunki,któremuszązaistnieć,
abyużyciesiłybyłosprawiedliwe;siłamusibyćkoniecznadoodparciaataku,agdy
jestużyta,niemożebyćnadmierna,leczproporcjonalna14.Teoriawojnysprawiedliwej
iprawadoproporcjonalnejsamoobronyśw.TomaszazAkwinuzostałynastępnieuznane
przezHugoGrocjuszazaopartąnaprawienaturyogólnązasadęprawa,któredotyczą
nietylkostosunkówpomiędzypaństwami(podmiotamikształtującegosięwówczas
prawanarodów-prawamiędzynarodowegopublicznego),lecztakżerelacjipomiędzy
jednostkami(podmiotamiprawaprywatnego)15.AutordziełaOprawiewojnyipokoju16
przenosiwtensposóbkoncepcjęproporcjonalnościwczasynowożytne,łączącideę
sprawiedliwościjakoproporcji(ratio)ześredniowiecznąkoncepcjąproporcjonalnej
samoobrony,coprowadzidopowstanianowoczesnejkoncepcjiproporcjonalności
rozumianejjakorozwiązywaniesporówprzezrównoważenieinteresów17.
Elementyzasadyproporcjonalnościpojawiająsięrównieżwnowożytnychpomnikach
kulturyprawnej,fundamentalnychdlarozwojukoncepcjiprawiwolnościczłowieka
iobywatelawewspółczesnejcywilizacjizachodniejopartejnakorzeniachjudeochrześci-
jańskiejetyki,filozofiigreckiejirzymskiegoprawa,amianowiciewangielskiejWielkiej
KarcieSwobód(MagnaChartaLibertatum)z1215r.orazfrancuskiejDeklaracjiPraw
władzędlawłasnejkorzyściistajesiętyranem”-zob.Arystoteles,Etykanikomachejska,księgapiąta,rozdział
szóstyw:Etykanikomachejska;Etykawielka;Etykaeudemejska;Ocnotachiwadach/Arystoteles;przekł.,
wstępyikomentarzeD.Gromska,L.Regner,W
.Wróblewski,Warszawa2002.
12
M.T.Cicero,DeRepublica[za:]E.Engle,TeHistory...,s.5i9.
13
WedługAugustynawojnajestaktemostatecznym,którejcelemzawszemusibyćpokój(wojnajako
środekdoceluwpostacipokoju).Abykonfliktzbrojnymógłbyćuznanyzasprawiedliwy,musizostać
rozpoczętywsłusznejsprawie(naprawienieniesprawiedliwościiukaranietych,którzybylijejprzyczyną,
orazzaprowadzeniepokoju)orazbyćwypowiedzianyprzezlegalnąwładzępubliczną,gdyżtylkoautorytet
księcia(suwerena)pozwalanawypowiedzeniewojny-zob.R.Jankowska,Odwojnysprawiedliwejdo
wojnyusprawiedliwionej-ewolucjakoncepcjiwojnyjakoczynnikadestabilizującegowspółczesnestosunki
międzynarodowe[w:]Wieloproblemowość-wybraneaspektyponowoczesności,red.G.Libor,M.Michalska,
Katowice2014,s.60-61orazpowołanątamliteraturęobcąorazźródła.
14
Zob.E.Engle,TeHistory...,s.5.
15
Zob.E.Engle,TeHistory...,s.5.Wojnaorazsamoobronastanowiąśrodekegzekwowaniaprawa
natury.Sąonedopuszczalne,gdyprawanaturysąnaruszonelubzagrożone,przyczymdlaichusprawiedli-
wieniamusząbyćspełnionetrzywarunki:nobronatego,cojestnasze,dążeniedotego,cojestnamnależne,
ukaraniezazbrodnie”;zob.takżeR.Jankowska,Odwojnysprawiedliwej...,s.62-63.
16
17
H.Grotius,Dejurebellisacpacis,1625.
E.Engle,TeHistory...,s.5.
