Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10Gromada:pareczniki—Chilopoda
gruczołyjadowe,którychwydzielinasłużydopara-
liżowaniaofiar.Szczękonóżatowyspecjalizowane
narzędziechwytnepomagająceunieszkodliwićofia-
ZwyjątkiemprzedstawicielirzęduScutigeromorpha,
rę.ScolopendromorphaiCraterostigmusużywajągo
pozostałeparecznikimająsilniespłaszczoneciało
teżdorozdrabnianiapokarmu,Geophilomorphado
igłowę.Głowapareczników(ryc.10)zaopatrzona
rozrywaniapowłokciała.Drugaparaszczęksłuży
jestwwieloczłonoweczułki,oczyprostelubzłożo-
doprzytrzymywaniapokarmu,pierwszadoformo-
ne(Scutigeromorpha).Otwórgębowyusytuowany
waniakęsówodcinanychprzezżuwaczki.Pierwszy
jestbrzusznie,zbokuograniczajągopłytkiboczne
segmentzagłową,widzianyodstronygrzbietowej,
(pleuryty),odprzodu—zwykletrzyczęściowawar-
okrywacoxosternumszczękonóży.Dopierodrugiseg-
gagórna(labrum).Graniczyonaztwardąchitynową
mentzagłowowy(postcefaliczny)liczonyjestjako
płytkązwanąnadustkiem(clypeus).Przydatkitrzech
pierwszysegmenttułowia.Każdyzsegmentówtuło-
ostatnichsegmentów,któreutworzyłygłowę,zosta-
wiazawierapartieoskórkabardziejschitynizowane,
łyzmodyfikowanewnarządygębowe.Pierwszą,
określanejakopłytki(skleryty),tj.płytkigrzbie-
najbardziejwewnętrzniepołożonąparąprzydatków
towe(tergity),brzuszne(sternity)iboczne(pleu-
gębowychsążuwaczki(mandibulae).Ichruchomość
ryty)orazpartiemniejschitynizowane—mięk-
zapewniająmięśniezwieraczeosadzonenaapode-
kie,błoniaste,umożliwiającesprawneporuszanie
machpoprzecznejlistwywewnętrznegoszkieletu
sięzwierzęcia.Nastroniegrzbietowejibrzusznej
puszkigłowowej(tentorium).Drugąparęprzydat-
sklerytymogąbyćrozdzielonepoprzecznienapro-
kówgębowych,połączonychbiodrami(coxae)izro-
imetatergityorazpro-imetasternity.Dotyczyto
śniętychzesternitem(coxosternum),stanowiIpara
szczególnieprzedstawicielirzęduGeophilomorpha,
szczęk.Trzeciaparaprzydatków,tworzącaIIparę
uktórychsternitymająróżneurzeźbienie:rowki,
szczęk,zachowałanajmniejzmienionąstrukturę
zgrubienia,aprzedewszystkimotworygruczołów
odnóża:coxosternititrójczłonowytelopoditzakoń-
sternalnych,najczęściejtworzącychcharaktery-
czonypazurem.Najbardziejcharakterystycznym
stycznepola.Bocznepłytki(pleuryty)rozdzielone
narządemparecznikówsąszczękonóżaosadzone
sąnawięcejczęści.Uwszystkichpareczników,
napierwszymsegmenciezagłową,którefunkcjo-
zwyjątkiemScutigeromorphazaliczanychdopod-
nalniesąściślezwiązanezaparatemgębowym.
gromadyNotostigmophoraotworytchawek,czyli
Coxosternumszczękonóżynajczęściejzaopatrzone
przetchlinkiotwierająsięnapleurytach(ryc.11).
jestwzębylubkolce.Wszczękonóżachznajdująsię
Przetchlinekniematylkonaostatnimsegmencie
Morfologiafunkcjonalna
A
5
6
B
4
1
3
2
Ryc.10.
BudowaaparatugębowegoparecznikaLithobiusforficatus,widokodstronybrzusznej.
A—fotografia.B—schematbudowy;1—clypeus,2—Iparaszczęk,3—IIparaszczęk,4—coxosternumszczękonóży,
5—gruczołjadowy,6—pazurszczękonóży(A—napodstawieRilling,1968,zm.;B—fot.J.Wytwer)
