Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Bajkaantyczna.Kwestianazwyicharakterystykigatunkuwstarożytnejteoriiretorycznej
23
5.RhetoricaadHerennium(I13):nFabulaest,quaenequeverasnequeven
similescontinetres,uteaesunt,quaetragoedistraditaesunt”.
[nBajkajestutworem,któryniezawieratreścianiprawdziwej,anipodob-
nejdoprawdy,jakta,którajestprzekazanawtragediach”].
6.Pryscjana:nfabulaestoratiofictauerisimilidispositioneimaginemexhi-
bensueritatis.
[nBajkajestmowązmyśloną,prawdopodobnymułożeniemukazującą
obrazprawdy”].
Powyższefragmentyodrazuwykazujądużepodobieństwomiędzysobą.
KluczowesłowatowyżejomówioneterminyAÒY05,uà6o5ifabulaorazwEUδn/5
-ficta,E„K0V…CωV-imaginemexhibens,¢A»6Eiσ-veritas,uerisimilisdispositio,
veraeres,verisimilesres.PojawiasiętakżeuPryscjanawcześniejniespotkane
oratio.Teoretycygreccypodkreślająnieprawdziwośćutworu-AÒY05wEUδn/5
wprzeciwieństwiedo¢A»6Eiσ-prawdy,którąmaodwzorowywaćpoprzezja-
kiśobraz(czasownikE„K0V…CωjestspokrewnionyzesłowemE„Kω/V-obraz,wi-
zerunek,podobizna,taksamojakimagozimaginor,imaginari).Podobniejest
wpismachłacińskich15.
Mikołajwyjaśniatęzwięzłącharakterystykębajki:
Opowiadaniejestzmyślone,gdyskładasięewidentniezelementówzmyślonych,
aodwzorowująceprawdę,ponieważniemogłobyspełniaćswejroli,gdybynie
miałożadnegopodobieństwadotego,coprawdziwe(Progymnasmata,s.453,
w.20-23)16.
Wliteraturzegreckiejniejednokrotniewystępująoboksiebiesłowa¢A»6Eiσ,
AÒY05,uà6o5,wEUδn/5wróżnychpołączeniach,razściślezesobązwiązane,raz
stojącwopozycjiwobecsiebie.PrzykłademmożebyćEurypides(Fenicjanki,
w.469):¡πA0à5Ðuà605TÁ5¢An6E…σ5œflU-nprostajestznatury
mowaprawdy”.WKratylosiePlatona(385b2)SokratesdyskutujezHermoge-
nesemotym,iżwypowiedźmożebyćprawdziwa(AÒY05¢Ah6n/5)ifałszywa
(AÒY05wEUδn/5).Prawdziwapokazujerzeczytakie,jakimisą,afałszywaod-
wrotnie-takie,jakiminiesą.Takżewszystkieczęściwypowiedziprawdziwej
sąprawdziwe.Możnatutajmówićonawiązaniupowyższychopisówbajkido
tejdyskusji,jednakżetamAÒY05wEUδn/5-wypowiedźzmyślona-wpewnym
sensiezawierałaelementyprawdy,skorojąodwzorowywała.Ponadtoznanyjest
zwrotTωuE\VAÒYω-TÍδ,σ,An/6Eiσl-pozornie-wrzeczywistości17.Plutarch
^
l
l
15
NaprzykładwProMilone(42)Cyceronpisze:n[ł]fabu1amfalsam,fictam[ł]”(n[ł]opo-
wiadaniazmyślonego,nieprawdziwego[ł]”).
16
AÒY05uE\VwEUδn/51E,πEiδn\0ru0A0Y0UuE/V05E,KwEUδω^VσU/YKEiTσi1E„K0V…CωVδE\Tn\V
¢A»6EiσV1E,πEiδn\0U,KσπVE,pYσ/σσiT0T0\Erσ0UT0U^1un\EvXωVTiVσ\πp0\
5T0\σ,An6E\
50ru0i0/
TnTσ
17
NaprzykładIzokratesNicocles(33d):;σσiAšω5TùuśVAÒYJδinAAσYušV0U1TÍδ'
¢An6E…aCTpσXšω5œX0VT05
[nkrólpozorniejestzgodny,alewrzeczywistościjestrozgniewany”].