Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
§4.Koncepcjeteoriipoznania
57
(ii)metafizykalnateoriapoznania(tomizm:poznaniejestbytemszczególnym,
mianowicieprzypadłościąludzkiegobytu),natomiastwgrupie(B)mieszcząsię
(iii)semantycznateoriapoznania(przedmiotemepistemologiijestsąd);(iv)
logikalnateoriapoznania(L.Chwistek;teoriapoznaniajestsystememaksjo-
matycznym);(v)autonomicznateoriapoznania(poznanieniejestprzedmiotem,
aleinformacją.Kryteriumpodziałuna(A)i(B)niejestjasna,bokwalifikacja
„inaczejtraktujące”niejestwystarczającookreślona.Możnamiećtakżewątp-
liwościwsprawieznaczeniasłowa'przedmiot,.Jasnejest,żew(i)jegodesyg-
natamisąprzedmiotynaturalnewrodzajuprzeżyćpsychicznychczystanów
organizmu,natomiastw(ii)przedmiotysąrozumianewedlelistykategorii
Arystotelesa.Kryteriumdla(B)rozstrzygabezpodaniajakiegokolwiekuzasad-
nienia,żesądy,obiektycharakteryzowaneaksjomatycznie(Chwistekzalecał
zresztąaksjomatyzacjęwiedzyempirycznejanieteoriipoznania;por.Chwistek
1923)iinformacjaniesąprzedmiotamizeświataotaczającegonas.
Niesądzę,bydałosięstworzyćsprawnykluczdlawyróżnieniastanowisk
metaepistemologicznychwzajemnierozłącznychidającychzupełnąmapęmoż-
liwości.Myślęnatomiast,żewartoprzeciwstawićsobiedwaprogramyuprawiania
epistemologii.Jedennazwętranscendentalnym,adruginaturalistycznym.Pierw-
szyzostałnajwyraźniejzaznaczonyuKanta,widealizmieniemieckimXIXw.
iwneokantyzmie.Wrozdz.I(ustępoKancie)cytowałemR.Eislera.Otoinny
fragmentztegosamegoautora(Eisler1925,s.1):
Teoriapoznania[...]pytaoistotęiważnośćpoznaniawogóle.Znajdujeogólnepojęcia
isądy,którewżyciucodziennymiwnaukachsąużywane„naiwnie”czyteż„dog-
matycznie”.Zajmujesięudowodnieniemtychzałożeńdlaokazania,czyijakdalece
roszczenieichważnościjestusprawiedliwione.
Przypomnę,żeupodstawtakiegorozumieniaepistemologiileżyodróżnienie
questionesiurisiquestionesfacti.Teoriapoznanianiemazajmowaćsiędrugimi,
alepierwszymi.Itoniepoprzezichrejestrację,alecośznaczniewięcej:
epistemologiamawykazać(udowodnić),żetakieanieinneregułyprowadzące
doodpowiedzinapytaniaouprawomocnieniesątrafne.Aotowyjątkowotrafna
charakterystykategopodejścia(Siemek1977,s.39,42):
Pytającomożliwośćtakiejwiedzy,wktórejformalnywalorpowszechnegoikoniecznego
obowiązywania,czyli„aprioryczności”niewykluczałbysię,leczwłaśniełączyłsięzjej
niepustąiprzedmiotowoważnątreścią(tj.z„syntetycznym”,czylinieanalitycznym
charakterempoznania),Kantpytapoprostuowarunkimożliwościwiedzywogóle;
samopytaniezakładajednak,żewiedzajestiżeówniezbityfaktjejistnienia
najdowodniejobalanietylkowyniki,aleprzedewszystkimprzesłankicałejepistemicz-
nejrefleksji„teoriopoznawczej”[...].Otoporazpierwszyzostajetuadekwatnie
sformułowanenowegotypupytaniefilozoficzne,któregonaturęokreślanadewszystko
swoistystosunek,wjakimpozostajeonowobecbezpośrednioepistemicznychpytań
filozofiitradycyjnej,zarówno„metafizycznych”,jakzwłaszcza„teoriopoznawczych”:
jestto[...]pytanieotamtepytania,tzn.ocałokształtorganizującejjeprzestrzeni
myślowej,którawarunkujeichpojawieniesię,aledlategodlanichsamychniejest
istotna.Takiepytanie-idopierotakie-nazywampytaniemepistemologicznym.
