Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Samowychowaniejakodominantaharcerskiegostylużycia
S
zostałwskazanywjednejzrozprawbydgoskiejpedagogUrszuliSobkowiak6.Włączającsięponadćwierćwiekutemudodebatynatentemat,starałemsiębronić
ięgamwtymmiejscudoanalizsensusamowychowaniajakojednegoztychkomponentówharcerskiegostylużycia,któryoboksłużby,życzliwościisamorealizacji
tezy,żesamowychowaniejestelementemwybijającymsięwharcerskimstylużycia.Cowięcej,styltenjestwarunkowanywłaśnieaktywnościąsamowychowawczą
każdegoczłonkatejwspólnoty.Wswoichanalizachodwołujęsiędofilozoficznych,ideologicznychimetodycznychzałożeńskautinguiharcerstwaorazdorobku
badawczegonaukspołecznych.Sens,jakinadawanopojęciu„samowychowanie”wróżnychokresachiróżnychdyscyplinachnaukowychjesttakróżnorodny,niekiedy
wręczprzeciwstawny,żepojawiasięszeregnieporozumieńitrudnościnaturyeksplikacyjnejidiagnostycznej.
Wliteraturzeprzedmiotutermin„samowychowanie”zastępowanyjestbardzoczęstotakimisynonimicznymiokreśleniami,jak:„samodoskonalenie”,
„samorealizacja”,„pracanadsobą”,„kształtowaniesamegosiebie”,„kierowaniewłasnymrozwojem”,„autokreacja”,„asceza”,„samosterowanie”itp.,które
zrelatywizowanedoróżnychsystemówfilozoficznychsprawiły,żejestonwieloznaczny.Dociekającgenezyadaptacjisamowychowaniawskautingu,odkryłem,
żetwórcategoruchuRobertBaden-Powell(1857–1941)sięgnąłdofilozofiistoickiejEpiktetaireligiichrześcijańskiej,bywystępującywnichmotywdążenia
dodoskonałościwłasnejzadecydowałoosobotwórczejskutecznościskautowejmetody.Obapodejściastałysięniewyczerpanymźródłemdlawielujakżejeszcze
aktualnychtakżewharcerstwierozwiązańmetodycznychwzakresiedoskonalenialudzkiejosobowości.
Przeciwstawiającsiętradycyjnemuwychowaniuwszkołach,Baden-Powellrozstrzygnąłwsposóbpraktycznypodstawowedlakażdejkoncepcjiwychowawczej
antynomie:swobodyiprzymusu,indywidualizacjiiuspołecznienia,oddziaływaniazzewnątrzioddziaływaniaodwewnątrz,kształceniaumysłuicharakteru.
Zasadąwedługktórejdziałaskautingjestto,żebierzesiępoduwagępomysłychłopca,jegozainteresowaniaizamiastuczyć,skłaniasięgodosamowychowania7.
Uzasadnieniedlaobowiązkuusamodzielnianiasięprzezkażdegoskautawcodziennymżyciu,zdobywaniaumiejętnościkierowaniawłasnymrozwojemzostało
zaczerpniętezestoicyzmu.Dlatwórcyskautingukształtowaniepoczuciawłasnejniezależności,samodzielności,świadomościdysponowaniaisterowaniasamymsobą
zgodniezuznawanymiwartościamiwzmacniawiaręwewłasnesiłyisprzyjaosiąganiużyciowychsukcesów.Sztukażyciaszczęśliwegopolegabowiemzjednejstrony
napogodzeniusięzkoniecznościamitegoświata,zdrugiejzaśnaumiejętnościzwyciężaniasamegosiebie,zapanowanianadwłasnymżyciemipragnieniamiwdążeniu
docnoty.
PowyższąideępostrzeganiawłasnegożyciawkategoriiumiejętnościsamodzielnegonimsterowaniazilustrowałR.Baden-Powellnastępująco:
Młodyczłowiek,wchodzącywżycie,bardzołatwopoddajesięwrażeniu,iżjesttylkocząstkąskładowątłumuiżewystarczy,jeślidasięmuponosić,awszystkopójdziedobrze.[...]Dolichaztakimi
argumentami!Mówiąwprawdzie,żedlatowarzystwadałsięcyganpowiesić,aletrzebaprzecieżpamiętać,żetuchodziosamegosiebie!Należyżyćswemwłasnemżyciemijeślichceciemiećpowodzenieibyć
szczęśliwymi,wysamimusiciesięotostarać;niktinnytegozawasniezrobi[...]Jaszukamtych,którzypatrząprzedsiebieikierującwłasnymczółnem,samikształtująswójlos.Ruszającwawanturniczą
podróżżyciazestrumykaWaszegodzieciństwaporzecelatmłodzieńczych,poprzezoceanmęskiejdojrzałości,doportuzacelobranego,niewolnowambezkrytycznieoglądaćsięnainnychidrugim
zawierzaćsterwaszejłodzi.Jeślidotejprzystaninapewnodobićchcecie,kierujciesamiswojemczółnem8.
Powiedzenie,żekażdyczłowiekpowinienbyćkowalemswegolosu,dobrzeoddajepowyżejprezentowanąideęskautowegosamodoskonalenia.Nienależyjejjednak
utożsamiaćzafirmacjąegoizmuczyegocentryzmu.Byćsamemusobiesternikiemnieoznaczawcalesamotności,potrzebyizolowaniasięodinnych,prowadzenia
pustelniczegotrybużyciaczymożepostępowaniawbrewcudzyminteresom.Ujmowanieosobyjakoaktywnegopodmiotuzmianniejestcelemsamymwsobie,lecz
środkiemdokształtowaniapoczuciaodpowiedzialnościzaswójcharakter,swojezdrowie,aktywnośćintra-iinterpersonalną.Takiepodejście,choćprzypadanaprzełom
XIXiXXwieku,stanowiwdobiewspółczesnejwnaukachhumanistycznych„nanowoodkrywany”problemdociekańbadawczych.
Wystarczywspomniećburzliwyrozwójsocjologiiipsychologiihumanistycznej,zniezwyklepopularnymiteoriamipodmiotowościJulianaRotteraiDavida
RiesmanaczyaktywistycznymiteoriamiwychowaniaSergiuszaHessena,FlorianaZnanieckiego,KazimierzaSośnickiego.Wszystkietekoncepcjełączysposób
spojrzenianaczłowiekazdwuróżnychperspektyw.Zjednejstronymożnaująćosobęjakobierny,sterowanyzzewnątrzitymsamympozbawionyodpowiedzialności
zawłasneistnienieiczynyprzedmiot,którymmanipulująobcesiły.Przypisujesięjejmianoosobyzewnątrzsterownej9alboosobyopoczuciukontrolizewnętrznej.
Zdrugiejstronymożnapostrzegaćosobęjakopozostającypoddominującymwpływemsiłwewnętrznychpodmiot,którybezwzględunadziałanieczynników
zewnętrznychskłonnyjestprzestrzegaćitraktowaćsiebiejakoświadomiedążącydookreślonychcelówiodpowiedzialnyzaswojepostępowanie.Osobytakieokreśla
sięmianemosóbwewnątrzsterownychlubosóbopoczuciukontroliwewnętrznej.
DziękispojrzeniuR.Baden-Powellanaczłowiekajakoensperse,bytprzezsiebie,dziękipodkreślaniupotrzebystawaniasiętym,kimsięjest,gdyżtylko
wnaszychrękachleżywłasnylos,zaszczepiałskautingwśródswoichczłonkówświadomośćtego,żebycieautoremswojegożyciajestnietylefaktem,copowinnością,
obowiązkiem,zadaniemponadindywidualnym,którebyćmożenigdyniezostanieurzeczywistnione,aledoktóregomożnasięwmniejszymlubwiększymstopniu
zbliżać.Twórcaskautingupisał:
Oilekomuśsumienieniepozwoliiśćwymaganąprzeznasdrogą,wówczaspowinienonzgłosićsiędoswegoKomendantaChorągwi,lubGłównejKwatery,abyusunąćswewątpliwości,ajeśliniemoże
znamiuzgodnićswoichpoglądów–porzucićpracę.Wchodziprzecieżnanasządrogęzotwartymioczymainiejestzupełniewporządku,jeślipóźniej,gdyszczegółymunieodpowiadają,zwalawinę
nawładze10.
Ideapodmiotowościmaistotneznaczeniedlaprzebieguinterakcjimiędzyskautmistrzemaskautem,pozwalabowiemtemupierwszemupostrzegaćswoich
podopiecznychtakimi,jakimisą,traktowaćichjakorównorzędnychpartnerówwosiąganiuwspólnychcelów,nasycićwzajemnestosunkiideąwolnościipotrzebą
permanentnejformacjiwłasnejosobowości.Atrybutembytuosobowegojestpozytywnierozumianawolnośćjakointencjonalnezwróceniesiędowartości.Wolność
przeciwstawiasiętutajsamowoli,dowolności,anarchizacjizachowańwłasnych.Niemawolnościbezkarności,rozumianejjakoposłuszeństwowładzy,prawu
inakazomobowiązku.Stajesięonamożliwatylkowówczas,gdyskautnarzucisobieświadomieizwłasnejwoliokreślonykierunekdziałaniaiwmiarętegokierunku
będziezdolnyprzeciwstawiaćsięwszelkimpokusomsubiektywnymiobiektywnymwdążeniudocnoty.Brakzewnętrznegoprzymusujestdopieropoczątkiem
wolności,którejpełnięzdobywasięprzeznabywaniezdolnościdosamowychowania.Wolnośćłączysiętutajorganiczniezwiernościąsamemusobiewimię
uznawanychwartości.
Fundamentalnegozatemznaczenianabierająwżyciuskautaideały,któreswojągeneząsięgajądokodeksuśredniowiecznychrycerzyireligiichrześcijańskiej.
Samowychowanieniemożebyćbowiemwartościąautoteliczną,gdyżzchwiląstaniasięzamierzeniemdziałającegopodmiotuprzeradzasięniezwłocznie
wfaryzeuszostwo.Napierwszymmiejscuwśródwłaściwości,którepowinnybyćprzedmiotemnaszejpracynadsobą,stawiazatemR.Baden-Powellreligijność.
PojmujejąjakomiłośćisłużbęBoguorazmiłośćisłużbębliźnim.WjegoprzekonaniuukierunkowanienaBogaibliźnichwżyciudoczesnympozwalanaradykalne
odrzuceniefaryzeizmu,eliminujeegoizm.
Człowiek,któryniewierzywBogainiesłuchaJegopraw,niewielejestwart.Każdywięcskautmusibyćreligijny11.
OntycznazależnośćodBoganiewykluczawolnegodziałania,gdyżczłowiekmawolnąwolę.
Swoistośćsamowychowawczaskautingu–wodróżnieniuodwychowaniaideologicznego,dogmatycznego–poleganametodzie,którasystematyczniedoprowadzić
powinnawszystkichjegoczłonkówdookreślonychideałów.NaczelnySkautŚwiatataknakreśliłjejzasadniczyrys:
Skautingjestgrądlachłopcówpodprzewodnictwemchłopców,wktórejstarsibraciastwarzająmłodszymzdroweotoczenieizachęcajądozdrowychzajęć,ułatwiającychwyrobieniewsobiecnót
obywatelskich12.
Niechodziturzeczjasnaojakąśpojedynczązabawę,ćwiczenie,grarozumianajestbowiem,jakwżadnymzpodręcznikowychokreśleń,bardzoszeroko.Grastaje
sięczymśnawskrośludzkim,bocałeżyciejestwielkągrą,grąopełniężycia,którejstawkąjestodnalezieniewnimizajęciewłaściwegosobiemiejsca.Wjejregułach
jednostkamożewyrażaćwewnętrznąwalkęposzukiwaniaswegokształtu,dążyćdostawaniasięosobowością.Wynikiemprowadzonejuczciwiegrypowinnobyć
poczuciewłasnejwartościorazprzeświadczenieospełnieniusłużbywielkiejidei,służbyspołecznej„przezmiłość”,przezobywatelskąaktywność.
Skauting,jakowielkagra,odzwierciedlawniejprocesspecyficznegorodzajuoddziaływań,wtokuktórychnastępujeprzeżywaniewartości.Obowiązujątureguły
przypominającejakożywoznanyaksjomatGeorgaKerschensteinera,dlaktóregoprzeżyciewartościwosobowościdanegoczłowiekanastąpipodwpływemokreślonego
dobrakultury,jeżelizaistniejepowinowactwopomiędzystrukturątejosobowościadobrembędącymnosicielemwartości13.Pozyskanieskautówdosłużbyideałom
rozstrzygaR.Baden-Powellpoprzezanalogiędosytuacjirybakałowiącegoryby.Zgodniebowiemzłowieckązasadą,żenaprzynętęnależywykorzystaćto,colubi
ryba,anierybak,głosi,conastępuje:
Taksamozchłopcami.Jeślispróbujecieprawićimkazania,którewaszymzdaniem,mająwpływzbawienny,niezłowicieich.Wszelkiezbytwyraźnemoralizowanieodstraszynajżywszychspośródnich,
aozatrzymanietychwłaśniepowinnowamchodzić.Jedynymsposobemjestpodaćimcoś,coichwłaśniepociągaiinteresuje14.
RobertBaden-Powellformułujejaknatamteczasyawangardowąteorięsamowychowania.Propagujebowiemideęoddziaływaniawychowawczegonadzieci,
