Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Moiakademiccy,azarazemharcerscyMistrzowie
L
Kotłowskiego.PodjegoopiekąnaukowąprzygotowałemnaWydzialeHistoryczno-FilozoficznymUniwersytetuŁódzkiegoiobroniłemw1977rokudysertację
ossprawił,żezostałemzaproszonydowspółpracynaukowejprzezpromotoramojejpracymagisterskiej,kierownikaZakładuTeoriiWychowania,prof.Karola
magisterskąpt.„WzórosobowydrużynowegoZHP”.Toonwprowadziłmniedołódzkiejszkołypedagogikifilozoficznej,wktórejdlabyciapedagogiemkluczowe
jestnietylkobadanierzeczywistościwychowawczej,dydaktycznej,opiekuńczejczysocjalizacyjnej,dociekanietego,czymjestijakprzebiegająkluczowedlanich
procesyorazdojakichprowadząonenastępstw,aletakżeplanowanie,konstruowanieiimplementacjamodeliwychowawczychczyedukacyjnych,którebyłyby
funkcjonalnedlajednosteki/lubspołeczeństwa.
Profesorzwracałuwagę:
Niemajednejprawdypedagogicznej,jestichwieleiwielejestróżnychdrógprowadzącychdowartościowychspołeczniesądów1.
Danamibyłaszansawysłuchania(nigdyniepublikowanych)wykładówProfesoranatematfilozoficznychpodstawwychowaniaikształcenia,jakiezapoczątkowali
wIIRzeczypospolitejjegomistrzowie–BogdanNawroczyńskiiSergiuszHessen.StanowiłyonekanwędlawyrażanegoprzezProfesorastanowiskawobecróżnych
teoriipedagogicznych,takjemuwspółczesnych,jakitychwpisującychsięwodległedziejepedagogicznejmyśli.Tylkoniektórymprądommógłpoświęcićszczególną
uwagę,dokonującichpogłębionejanalizy,naprzykładsocjologizmupedagogicznegoÉmile’aDurkheima2czypedagogikikulturySergiuszaHessena3.Oinnych,
naprzykładonaturalizmiepedagogicznym,progresywizmiepedagogicznymczyesencjalizmie,pisałprzyokazjianalizowaniateoriiwartościiichwpływunazałożenia
ideoweprocesuwychowania4.
WprzekonaniuK.Kotłowskiegopedagogikawywodzisięzfilozofii,toteżżadenzjejkierunkówniemożelekceważyćtychkorzeni.Onebowiemstanowią
ostatecznypunktodniesieniadoeksplikacjisensuwychowania.Naukowiecusiłującyświadomiewyzwolićsięwswychbadaniachodwpływówfilozofiipopada,
zregułynieświadomie,wzależnośćodinnejfilozofii.Naukiowychowaniuniebazująprzecieżnajakiejśjednolitej,zwartejdoktrynieidasięwnichwyodrębnićwiele
nurtów,naprzykładpedagogikępersonalistyczną,spirytualistyczną,perenialistycznączypedagogikękultury.Właśniedlategouważałem,żeniezwykleważna
wkształceniukadrharcerskichiinstruktorskichpowinnabyćświadomośćzarównofilozofiipraktycznejR.Baden-Powella,jakijejpedagogicznejwykładniprzez
polskichkontynuatorówskautinguoraztwórcówharcerstwa.Kluczowewprocesiewychowaniaharcerskiegosąwłaśniewartościizdolnośćdoichgłębokiejintrojekcji
przezzuchy,harcerzyiinstruktorów.Niemapedagogiki–wtymtakżeharcerskiejpedagogii–bezuniwersalnych,ponadczasowychdlategoruchuwartości,gdyż
wychowując
[...]dzieciimłodzież,staramysięzawszeosiągnąćjakiścel,przedstawiający[...]jakąśwartośćdlaspołeczeństwalubjednostki,alboteżjednegoidrugiego5.
Nauczyciel,pedagog,wychowawcapowinienorientowaćsięwbardzozagmatwanejproblematycefilozoficzno-pedagogicznejwspółczesnegoświata.
Możnapowiedzieć,żewychowawcapowinienwiedziećdokładnie,czymdzieckobyćniepowinno,niezaśkimonobędzie.[...]zchwilą,gdycelewychowaniazostająokreśloneztakądokładnością,iżnie
nastręczajążadnychwątpliwościaniwychowawcom,anigrupiekierującejwychowaniemwpaństwie,wtedywychowanieustępujemiejscazwykłejindoktrynacjiizamiastwszechstronnierozwiniętych
osobowościzaczynasięprodukowaćskonformizowanetypyludzkie,którychnajwyższącnotąstajesięposłuszeństwowobecróżnegorodzajuwodzów.WychowaniewantycznejSparcie,późniejujezuitów,
kalwinówiwreszciewhitlerowskichNiemczechdajechybanajlepszedowodytego,jakzbytniaprecyzjacelówwychowawczychdoprowadziławychowaniedodegeneracji,przekształcającjewzwykłą
tresurę6.
KarolKotłowskipodkreślałwswoichpracachwyraźnązależnośćzasadnauczaniaiwychowaniaodrozwijającychsięintensywnieoddrugiejpołowyXIXwieku
prądówfilozoficznych,psychologicznychisocjologicznych.Każdejzwyróżnionychprzezsiebiezasadprzypisywałnajbardziejrzutującenajejuzasadnieniepoglądy
iteorie,któresąpochodnąokreślonegoprądupedagogicznego,filozoficznegolubpsychologicznego.Zasadydydaktycznestanowiądośćzwartylogiczniesystem,ale
jużzasadywychowaniamoralnegoniewszędziemająswójkanon.Najczęściejsąonejedynieluźnymzbioremindywidualniepreferowanychprzesłanek,które
uzasadniająpostępowaniepedagogówwprocesiewychowaniamoralnegowzależnościodichosobistychpreferencji,naprzykładwzależnościmiędzyinnymiodtego,
czysązwolennikamiwychowaniazespołowegoczyindywidualistycznego.Wkażdychwarunkachistniejedoodkryciawłaściwadrogaprowadzącadopedagogicznego
sukcesuwychowania,toteżtrzebabyćczujnymnabiegnącąobokniejłatwąścieżkę,któraprowadzinamanowce,nabezdrożaniewłaściwychpostawczyobcych
iszkodliwychdlaspołeczeństwazachowańnaszychpodopiecznych.
Niebezznaczeniadlamojegorozwojubyłudziałwpracach,debatachnaukowychPolskiegoStowarzyszeniaim.JanuszaKorczaka,wczasiektórychbliżej
poznałemwybitnegohistorykawychowaniaprof.StefanaWołoszyna.Toonwzmocniłmojeprzeświadczenienatematrolipedagogawhumanistyce.Ajestnimten,kto
podejmujedziałaniawpisującesięiopowiadające
[...]wprocesiewychowawczym„postroniedziecka”,jegoludzkiejgodnościijegoprawdopełnegoosobowego(duchowego)rozwojuprzeciwwszelkiejpedagogiiautorytarnej,pedagogiirepresjiiprzymusu,
pedagogiizniewalaniaimanipulowaniadzieckiemwimięrzekomo„jegodobra”,aleokreślanegoodgórnieprzezświatdorosłych.Wychowanie„humanistyczne”,poprostu„ludzkie”,widziwdziecku,uznaje,
szanujeiceniczłowiekaprzedewszystkimjakoczłowiekaiwtymsensiejestpomaganiemwstawaniusięczłowiekiem;powinnowięc–idączatradycjąrussoizmuipestalozzyzmu–uczyć„sztukiżycia”,
powinnodopomagaćwodpowiadaniusobienapytanie:„jakżyć”,„jakżyćgodnie?”–niezależnieodstanu,urzędu,stosunkówiuwarunkowańrodzinnychispołecznych,przeciwnościlosuitp.7
Naukowcem,którymniezawszewspierałwuniwersyteckimśrodowisku,byłaprof.OlgaCzerniawska,poktórejprzejąłemw2000rokukierowanieKatedrąTeorii
WychowaniaUŁ.Wniosłaonajakoandragogigeragogogromnezasługiwrozwójnaukpedagogicznychidyscyplinznimiwspółdziałających.Dziękiniejnawiązałem
kontaktzjednymzbardziejaktywnychinstruktorówniemieckiegoskautinguBdP,azarazemtakżenaukowców,andragogów,dr.HorstemStukenbergiem,któryniemal
każdyswójtekstczyreferatotwierałodniesieniemdokluczowychwjegożyciuwydarzeń.Nictakniełączyludzizesobą,anaukowcówwszczególności,jakwłaśnie
pasjapoznania,autentyzm,zaangażowanie,bezinteresowność,odwaga,otwartość,głębiamądrościiokazywanegoszacunkuorazbezwzględnedążeniedoprawdy
wkontekściewspółtworzonegoDobraiPiękna,aprzytymijakżeznaczącadlasensupodjętejmisjitranscendencja,którazobowiązujenasdowznoszeniasięponad
doraźneinteresy,korzyściczyoczekiwaniawładzy.
OlgaCzerniawska,stojącnagrunciechrześcijańskiegosystemuwartości,dawaładowódswojąniezłomnąpostawąwobecreżimowejwładzywokresiePRL,
żepedagogniejestbezradnywobecrzeczywistości,jeślidysponujeodpowiednim„kompasemideowym”,którypozwalamuwznieśćsięponadzłożonośćitrudności
otaczającejgorzeczywistości.Filozofiatrwałychiponadczasowychwartościbroninasprzeddezorientacjąpedagogicznąidoktrynalnymfetyszyzmem.Profesor
wyrażałaswoimpodejściemdooświatyideęustawicznegouczeniasię,rozbudzaławemniepragnieniepoznawaniarzeczynowychorazzachęcaładotego,byczynić
tozwielkąpokorą,ponieważtylkoonaczyninasotwartymiigotowymidowciążnowychzdobyczy.Przekazywałastudentomimłodymnaukowcomdziedzictwo
kulturowewrazzsystememetycznym,którywzmacniasumienienaszejcywilizacji,umożliwiazapoznaniesięzgodnyminaśladowaniawzorcamiiideałami,animuje
poznawanieikrytycznąanalizęwybitnychdzieł,któreprzetrwałypróbęczasu,iwzbogacałajeowłasnerozprawy.
Wtymsensiejestemwdzięcznynietylkozajejwłasnątwórczośćnaukową,aletakżezawprowadzenienaswświatnaukiwpełnymtegosłowaznaczeniu,
zadocieraniedowyjątkowychosobowościakademickichidzieleniesięnimiznamiwtrakcieorganizowanychkonferencji,otwartychwykładów,wspólnychprojektów
iwyjazdównaukowo-badawczych,jakrównieżpozyskiwaniedoprzekładuichrozpraw.DziękiK.KotłowskiemupoznawałemnieobecnewsocjalistycznejPolsceteorie
kształceniaiwychowaniawkrajachzachodnichdemokracji,adziękiO.Czerniawskiej–jeszczewwarunkachzniewolonegopaństwaiwpierwszejdekadziedoby
transformacji–miałemdostępdodziełimyślitakznakomitychnaukowców,jak:ErichDauzenroth,HorstSiebert,HartmutM.Griese,HorstStukenberg,Pierre
Dominicé,MartineLani-Bayle,DuccioDemetrioiEttoreGelpi.Oniotwieralimiświat,zanimtenzostałnamudostępnionydziękizmianieustrojupaństwa.Może
dlategobyłemdobrzeprzygotowanynaprocesyglobalizacji,neoliberalnegokapitalizmu,byumiećporuszaćsięponowychdrogachwpedagogiceinaukachznią
współdziałających,uwikłanychwpamięćhistoryczno-kulturalnączyosobistychwydarzeń.Polskametodologiabadańpedagogicznychzostaławzbogaconaoznakomite
praceO.Czerniawskiejzarównozkomparatystykipedagogicznej(andragogicznej),jakisztukiprowadzeniabadańbiograficznych.Młodekadryzostałyumocnione
wtym,żemożnainależy,odchodzącodtradycyjniepostrzeganegoprocesuuczeniasięosóbdorosłychwperspektywieinstytucjonalnej,sięgaćdoparadygmatubadań
jakościowych,któremająswojezałożeniateoretyczneimetodologiczne8.
Miałemswoichmistrzówwharcerstwie,oświacieinauce,dziękiczemumogęrealizowaćfascynacjębyciapedagogiem.Jeślizawódpedagogajestpasją,
topodświadomieiwsposóbnaturalnyspełniamyswojąrolęrozprawamiidokonaniamipraktycznymi,któresąświadectwemwłasnejpracytwórczej,zaangażowania
wychowawczego,oświatowegoczy/iakademickiego.Skutecznisątylkocinauczycieleiwychowawcy,którzyłącząswojesłowazjednoznacznąpostawąmoralną.Być
możezatemiwtakichautonarracjachwydobywanejestnaświatłodziennezupełnieinnespojrzenienapedagogikęijejtwórców.Wielemoichformharcerskiej
aktywnościiwpisującychsięwnierólwychowawczych,społecznikowskichiedukatorskichpotwierdza,żeniebyłoszans,bymwharcerstwieidziękiniemuniczego
sięnienauczył,niczegoniedoświadczyłiniczegowartościowegonieprzeżył.
Dlamnieharcerstwobyłoijestfundamentemmojegopedagogicznegozaangażowaniawpraktykęedukacyjną,naukęioświatę.ZaprofesoremAndrzejem
