Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Harcerstwojakowielkagraodemokrację
M
wfunkcjonowanieedukacjipublicznej,wspieraniedziałalnościorganizacjipozarządowych(wtymharcerstwa)stałosięwokresieIIIRPjednymznajbardziej
arzyliśmyopaństwiedemokratycznymiwalczyliśmyodemokrację,toteżwzmocnienieprawspołecznościlokalnychdonadzoruiinterweniowania
kontrowersyjnychprojektówdemokratyzowaniatakżetegoobszarucodziennegożyciaorazpełnieniarólspołecznychprzeznaturalnych,społecznych
iprofesjonalnychpedagogów,wychowawców.Organem,któremunadajesiętakieprawo,powinnabyćwoświaciekrajowaradaedukacji,terytorialneradyoświatowe,
radyszkół,awprzypadkuharcerstwaradywszystkichszczebli–odRadyNaczelnejZHPporadydrużyn.Toonepowinnypełnićroleorganówdoradczych,
opiniodawczych,konsultacyjnych,wnioskodawczychczykontrolnych.Polskisystemoświatowystanąłuprogutransformacjisystemowejprzedpoważnymzadaniem–
nietylkostrukturalnegozreformowaniaszkolnictwa,aleidoprowadzeniadodecentralizacjijegoinstytucji,wtymistotnegouspołecznieniaszkółorazwłączania
wtopozaszkolnychpodmiotów(rodzicówuczniów,wychowawcówpozaszkolnychorganizacjiigrupspołeczno-wychowawczychitp.)44.Demokracjajestprocesem
orazmożliwościązmianyaktualnegostanurzeczy,toteżniestanysamewsobie,niestruktury,konstytucjeiprawo,leczdemokratyczneprocesywramachpewnego
polaswobodystanowiąo„demokratyczności”społeczeństwa.
Abywskazaćźródłamoichdziałańwpowyższymzakresie,odwołamsiędometaforygry,którązaczerpnąłemzwydanegowokresieokupacjiprzezAleksandra
Kamińskiegoporadnikadlamłodegoopozycjonisty45.Małoktosięgadotejksiążki,którazawierainteresującepoglądytegopedagogaspołecznegonatematrelacji
międzypolitykąapedagogiką46.Kamyk–jakgonazywanowharcerstwie–niedoczekałsięwolnejPolski,októrejtakbardzomarzyłidlaprzyszłościktórejtworzył
swojedzieła.Niemiałszczęściadourzeczywistnianiaswojejfilozofiigodnegożyciaisłużbyspołecznej,pozakrótkimokresemwolnościIIRzeczypospolitej.Czas
okupacjiiPRLtoprzecieżlatajegozmagańzwrogiemzewnętrznym(hitleryzm)iwewnętrznym(socjalizm).Nieprzypadkowoswoistegorodzajusymptomemtych
zmagańKamińskiegozichjednościąisprzecznościąbyłoukazaniesięwdrugimobiegu,wczterdzieścilatodmrocznychdnihitlerowskiejniewoli,jegoksiążki,która
stałasięwyjątkowyminstruktażemstawianialudzkiegoiobywatelskiegooporuwobecpanującegoreżimu.
WdziełachA.Kamińskiegoodnajdziemyważneprzesłaniedlakolejnychpokoleń,wmyślktóregotoniekonstytucja,nieustrójpaństwa,niekoncepcjereform,nie
masyludzkieiniegranicestanowiąowielkościjednostkiinarodu,alesamczłowiekzeswojąpotencjalnązdolnościądokształtowaniawłasnegocharakteru.Każdy
ustrójpolitycznypaństwastajesięjednymzeznaczącychczynnikówwprocesiesocjalizacji,możliwościanimowaniadziałańwychowawczychorazwrozwijaniusię
osobowościmłodegoczłowieka.
NiemcyiBolszewicydalinampierwszorzędnyzastrzykprzeciwtotalnynadobrąsetkęlat.Ainaszerodzime,napółtotalnepróbysprzedwrześnia1939r.niebudząwspołeczeństwiedobrychwspomnień.[...]
Przyjrzeniesięzbliskabestiiludzkiej,uosobionejwhitleryźmieikomuniźmie,bestii,którawbłotowtłoczyłagodnośćczłowieka,którabłotemikałemoblepiławszystkoto,cozduchaludzkiego
najcudowniejsze–etykęchrystusową,wolnośćmyśli,humanistycznezdobyczeludzkości47.
Towłaśnieowabestiapowinnawywoływaćreakcjęsprzeciwuizaangażowaniasięnarzecznaprawyżyciaspołeczno-politycznegowkraju,jeślijakieśczynniki
sprzyjająjejodrodzeniu.
Kamińskiemuprzyszłożyćwtrudnychczasach,toteżsformułowanaprzezniegowokresieokupacjihitlerowskiejwizjademokratycznegospołeczeństwaipoczucie
człowieczeństwanabieraływówczasszczególnegowymiaru.Dzisiajsąniezwykleaktualne.Jakpisał:
Wczasachnormalnych,wniepodległympaństwie,bylekieppotrafibyćdobrymPolakiem48.
Owocemjegoargumentacjipedagogicznejstałsięantypozytywistycznyiantytotalitarnymodelhumanistyki.Jakozwolennikustrojudemokratycznegoeksponował
takiejegozalety,jakwolność,równośćiparlamentaryzm.Kamińskibyłprzekonany,żeopróczzaistnieniaustrojudemokratycznego,niezbędnajestjeszczedemokracja
wobszarachoświaty,życiaspołecznegoigospodarczego.Ustrójdemokratycznypozbawionydemokracjiwpowyższychobszarachżycianiemasensu,gdyż
powtórzyłbyjedynieobrazzakłamaniaspołeczeństwpseudodemokratycznych.Jakpisał:
Niewolnodopuścićdotego,abywnowejPolsceobokszkół-pałacówstałyjednoklasoweszkółki-prymitywy;obokpensjigłodowych–byłylegalnedziesięciotysięcznegaże;byskarbysurowcówmineralnych
iolbrzymiewarsztatypracyznajdowałysięwnieobliczalnychrękach,którychjedynymmotywemdziałaniajestzysk.Nietylkoustrójpaństwowy–alecałeżycieodradzającejsięPolskiwinnobyć
demokratyczne,gdyżtylkowtakichwarunkachkażdymieszkaniecPolskistaćsięmożenaprawdęczłowiekiem,tj.pełnowartościowymobywatelem49.
Kamyklokowałpedagogicznenadziejewdemokracji,gdyżdoświadczyłjejfunkcjonowaniawskalimikro,wramachruchuskautowego,miałpełnąświadomość
tkwiącegowtymustrojupotencjału–autentycznego,obywatelskiegozaangażowaniasięspołeczeństwazwłasnej,nieprzymuszonejwolinarzeczwspółpracydladobra
wspólnegoczypodporządkowaniasięwoliwiększościilojalnościwobecbliskich,jakrównieżdecyzjomprzeciwnikówpolitycznych.
Łączyłprzytymodpowiedzialnośćobywatelskązetycznością,apelującowysokąkulturępolityczną,któratakważnajestwprocesiesocjalizacji:
[...]gdybyśmocnosięprzejąłduchemktórejśpartiipolitycznejiwszedłwjejsłużbę,zdobądźsięnanajwyższywysiłek,abyprzestrzegaćwswymżyciupartyjnymogromnieważnejzasady:pomimocałej
miłościiwiary,jakądarzyszswojąpartię–zdobądźsięnalojalnąpostawęwobecwszystkichinnychpartii,stojącychnagruncieniepodległegopaństwapolskiego.Jednąznajprzykrzejszychwłaściwościżycia
partyjnegojestjakieśszatańskieotumanieniemózgów,któreczynizludziongiśrycerskich,honorowychiuczciwych–ogłupiałychfanatyków,którzywewszystkichinnychpartiachistronnictwach
politycznych,próczwłasnego,dostrzegajątylkopodłośćizdradę,fałsz,nikczemneintencje,nieudolnośćizłąwolę–orazprzekonanisą,żenajstraszniejszeruinyiklęskispotkaćsągotoweojczyznęzrąk
każdegozichprzeciwnikówpolitycznych.Powtarzam:pomimocałejmiłościiwiary,jakąotaczaszwłasnąpartiępolityczną–zdobądźsięnarycerskiilojalnystosunekwobecinnychpartii.Nawetgdyby
programytychpartiialboichludzieraniligłębokotwepoczuciedobrapublicznego.Pamiętajzawsze,żetwegoprzeciwnikapolitycznegomożetakżesamoranićprogramtwojejpartii.Ijeszczejedno:nie
wykluczajztegokręgulojalnościżadnegostronnictwastojącegonagruncieniepodległegopaństwapolskiego.Odnajskrajniejlewicowejdoskrajnieprawicowej–traktujwszystkiegrupyjakote,wstosunku
doktórychtrzebazdobywaćsięnalojalność,wstosunkudoktórychtrzebaczynićwysiłekzrozumieniaichintencji50.
WpracachA.Kamińskiegoodnajdziemypodstawydopoznaniaizrozumieniamechanizmówdominacjiorazposłuszeństwawstrukturachspołecznych,atym
samymdodostarczeniapedagogomwiedzyirozbudzeniawśródnichautorefleksjiorazwoliwalkiwinteresiejednostkowegoispołecznegoupełnomocnieniajednostek
ludzkich.Uświadomieniesobiebowiemprzezosobydialektykiwolnościiprzymusumożestworzyćwiększemożliwościdoupełnomocnieniaiemancypacjiśrodowiska
życiaspołecznego,wktórymmająmiejscezarównozjawiskadominacjiipanowania,jakiwyzwoleniaiupełnomocnienia.Kamińskiniebudowałwyidealizowanego
światażycia,aleobnażającjegoabsurdy,patologieiludzkiesłabości(takżewśrodowiskunauczycieliipedagogów),pobudzałnasząrefleksyjnośćorazkrytycyzm.
Jednymzesposobówprzechodzeniadoszkołydemokratycznej,szkołyodpowiedzialnościwszystkichjejpodmiotówmiałobyćjejuspołecznianieiuruchamianiewniej
pożądanychprocesówdemokratyzacyjnych.
Kamińskiuważał,żeprzezoddolnebudowaniesamorządnościbędziemożliwestopniowesprawowaniekontrolinadwładząszkolną,któraniepowinnabyćabsolutna
ipodejmowaćdziałańbezrespektowaniapodstawowychprawkażdegozewspomnianychpodmiotów.Koniecznośćodstąpieniaodmodelucentralistyczniesterowanego
szkolnictwanarzeczstrategiisubstytucji,oddolnegotworzeniaszkółprzezspołecznościlokalnerodziców,nauczycieliiuczniówAleksanderKamińskiuzasadniał
następująco:
Jeśliszkołamanietylkouczyć,lecziwychowywać,jeśliwychowaniewszkolemazmierzaćgłówniekuzaszczepianiuiutrwalaniuobywatelskichpostawijeślitepostawymają„wyrastać”zgruntownie
przyswojonejmotywacjispołeczno-moralnej–toproceswychowawczyszkołypowinienpolegaćnietylkonaintelektualnymzjednywaniumłodychumysłówdlatychcelów,lecztakże(araczejprzede
wszystkim)natakiejorganizacjiżyciaszkolnego,którazapewniuczniompraktykowaniepożądanychzachowańspołecznych51.
Wśródpodstawowychcechwyróżniającychdemokratycznąformęorganizacjiidziałaniaszkoływymieniasiędzisiajzasadęrównościformalnejwobecprawa
wszystkichpodmiotówedukacji.Innazzasadodnosisiędonadaniaprawnejformyiprawnegocharakterustosunkommiędzywładząszkolną(pedagogiczną)auczniami
iichrodzicamijakopodmiotamiprawaprzezokreślenieichwzajemnychprawiobowiązków.Musząsięoneopieraćnauznaniuizagwarantowaniuformalnejrówności
iwolnościwszystkichosóbuczestniczącychwedukacjiszkolnej.Wtejsytuacjiżadnazestronniemożebyćuzależnionaodarbitralnychdecyzjiwładzszkolnych,lecz
podlegaćwyłącznieprawu,nadktóregoprzestrzeganiempowinienczuwaćspołecznyorgan,jakimjestradaszkoły.Stosunekwładzszkołydoprawajestswoistego
rodzajumiernikiemdemokracjiwtejplacówceoświatowej.
DlaKamińskiegorównieważnymwskaźnikiemdemokracjiwszkolebyłstosunekjejkadrykierowniczejdowewnętrznejkrytyki,doopozycji.Jeżelijestona
otwartananią,wrażliwairacjonalniepodchodzidozasadnościformułowanychsądówkrytycznychbezichtłumieniaczynerwowegoskrywaniaprzedszkolnąopinią
publiczną,toistniejeszansanasprawiedliwośćikoniecznośćwprowadzaniazmian.Wszkoledemokratycznejpowinnosięcenićszczerośćiodwagęcywilną
pedagogów,uczniówiichrodzicówwwypowiadaniuwłasnychprzekonań.Niemaobaw,żeztegotytułumogłybykomukolwiekgrozićprzejawyludzkiej
nieżyczliwości.Wsensiespołecznympodmiotemwychowawczymwszkolejestnietylkodyrektorczynauczyciele,aleiwszystkieosobyzaangażowanewproces
edukacyjny.Instytucjatajestbowiemwspólnotąterytorialną,wktórejkażdazosóbrealizujeintereswspieraniarozwojuuczniów,mawyodrębnionyprawemzakres
samodzielnegodziałania,bezpodporządkowaniaorganizacjomwyższegoszczebla.Prawdziwąwartościądemokracjijestto,żewładzabierzesięzewspólnoty,anie
spozaniej.Szkoławsystemiezdecentralizowanymtoszkoła,któramaprawodowłasnych,lokalnychzasadisposobóworganizacjiswojejpracy.Powinienwniej
obowiązywaćdialogwychowawczy,opartynadwustronnymstosunkuwychowawczymorazdostrzegającywielkąefektywnośćwychowaniazespołowego,wktórymnie
tylkowychowawca,leczicałyzespółstoinastrażyokreślonychnormizwyczajów.
