Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Pedagogikaczypedagogiaharcerska?
W
zadaniaprogramowe,tojednak
akademickimpodręcznikuzteoriiwychowaniawokresiesocjalizmuHeliodorMuszyńskipisał,żeorganizacjadziecięcalubmłodzieżowawprawdziemawłasne
[...]wzakresierealizacjijednolitegoprogramuwychowawczejdziałalnościwśrodowiskumusionapodjąćwyznaczonejejzadaniaipodporządkowaćsięztejracjikomórcesterującej1.
Takdaleceposuniętemuograniczaniu,awkonsekwencjitychzałożeńwręczpozbawianiuautonomiistowarzyszenia,jakimbyłmiędzyinnymiZwiązekHarcerstwa
Polskiego,przeciwstawiałsięAleksanderKamiński,piszącozagrożeniulikwidacjiharcerstwawnajistotniejszychelementachjegoistotyimetody.Zwracałuwagę
natrzykwestie:
popierwsze,tworzeniewszkołachklasharcerskichjestzaprzeczeniemwewnętrznegoodruchupotrzebydzieciprzynależeniadozwiązkuipostępowaniawnim
„poharcersku”zwłasnejwoli,podobniejakmożliwośćjegoopuszczeniabezżadnychkonsekwencji;
podrugie,fundamentemharcerskiegosystemuwychowawczegojestideałharcerzaujętywPrawieiPrzyrzeczeniuHarcerskim,życieszkolneregulowanejestzaś
częściowoodmiennyminormamiizdeterminowaneobowiązkiemszkolnym;
potrzecie,autonomicznyzwiązekmłodzieżypowinienbyćswoistąrzeczpospolitąmłodych,ichwłasnymświatem,ażycieszkołyzakotwiczonejestwświecie
instytucjidorosłych2.
WzrostwokresiePRLzainteresowaniaruchemharcerskim,jakoprzedmiotembadańnaukowych,sprawił,żepojawiłysięwtedypróbybudowaniateoretycznych
podstawwychowaniaharcerskiego.Jednikrytykowalito,
[...]żepilniejestnampotrzebnateoriaharcerstwa,żetrzebaopracowaćnaukowepodstawydziałalnościZHP,anastępnieznichwyprowadzaćróżnewnioskidobadańnadfunkcjonowaniemorganizacji
idopraktyki.Otóżniejesteśmycodotegowpełniprzekonani.Popierwsze–wydajesięjednak,żezamałojestjeszczeprzesłanekdobudowytakiejteorii,bopoprostuzasłaboznamywłasnąorganizację,
bymócjużterazkusićsięoteoretyczneuogólnieniawysokiejpróby.Powtóre–zarzadkonałamachprasyinstruktorskiej[...],podejmujemydyskusjenadpryncypialnymi,teoretycznymisprawamiistoty
współczesnegoiprzyszłegoharcerstwa.Wreszciepotrzecie,możnasięobawiać,żeopisane,poklasyfikowane,podefiniowaneharcerstwoutraciłobycośzeswegouroku,młodzieńczejprzygodyiświeżości
[...]3.
Inni,skupieniprzymiesięczniku„Harcerstwo”,opowiadalisięzatworzeniempedagogikiharcerskiej,powołującnawetzespółzajmującysięteoriąharcerstwa,
wpracachktóregouczestniczylizespółinstruktorów,pracownikówróżnychplacóweknaukowo-badawczych,zajmującysięopracowaniemteoriiharcerstwa,pracownicy
naukowiwyższychszkółiuniwersytetówzcałegokraju,wtymszczególnienauczycieleakademiccyprzedmiotumetodykawychowaniawZHP,anawetstudenci,
wtymgłównieinstruktorzyharcerscy,podejmującywswychpracachnaukowychtematykęharcerskąorazuczestnicykonkursównapracemagisterskieidoktorskie
ztegozakresu4.Nałamachmiesięcznika„Harcerstwo”prezentowanowcyklu„Umówmysię”i„Metodykaharcerska”artykuły,którezapoczątkowałykolejnąfazę
debatynaukowejnietylkonadrolątegoruchu,aleiwogólezwiązkówmłodzieżywprocesiewychowania.Wprowadzonychdyskusjachujawniłysiędwapodstawowe
stanowiskawsprawieteoriiharcerstwa:
1.
stanowiskopierwsze,wskazującenapotrzebębudowaniairozwijaniamonodyscyplinarnejteoriiwychowaniaharcerskiego;
2.
stanowiskodrugieopowiadającesięzainterdyscyplinarnościąteoriiharcerstwa5.
StanowiskopierwszeprezentowaliIrenaJundziłłiJanuszMichułowicz.Opierałosięononazałożeniu,żeniemapodstawdotworzeniainterdyscyplinarnejteorii
harcerstwa.Jedyną„nauką-matką”,uprawnionądo„wydanianaświat”teoriiharcerstwajestpedagogika,aściślejteoriawychowania6.Harcerstwobyłoturozumiane
bardzowąsko,jakointencjonalneśrodowiskowychowawczeisystemwychowaniapozaszkolnego,toteżprzedmiotembadańnaukowychpowinienbyćzespół
pedagogicznychcelów,treści,metod,zasadiformwychowania7.Dlategoteżniebyłopotrzebytworzeniateoriiharcerstwa,aconajwyżejteoriiwychowania
harcerskiego,
[...]ściślejpedagogicznej,nienawiązującejwzasadziedodorobkuinnychnaukspołecznychlubteżwbliżejnieokreślonysposóbkorzystającejzdorobkunaukpedagogicznych(wtymszczególnie:teorii
wychowania,metodykiwychowania,teoriinauczaniaipedagogikispołecznej),jakipsychologii(szczególniepsychologiirozwojowej,wychowawczejispołecznej),socjologii(szczególniepsychologii
wychowania)orazpolitologiiihistoriiwychowania8.
Wśladzatymideklaracjamipowstałypraceokreślającezrębyteoriiwychowaniaharcerskiego,cozostałoodebraneprzezpozostałączęść
[...]„dyskutantów”jakopostawienieśrodowiskapedagogicznegoprzedfaktemzaistnieniateoriiwychowaniaharcerskiego9.
Wyodrębnienietakrozumianejteoriiniebyłobezowocne,gdyżzewzględówdydaktycznychwspomagałonakierunkupedagogikarealizacjęakademickiego
przedmiotumetodykawychowaniawZHP.Zdaniemjednegozdyskutantówniektórzyoparlisięskuteczniepokusiezbudowaniainterdyscyplinarnejteoriiharcerstwa
–jakoruchuspołecznego,anietylkorzeczywistościwychowawczej–teorii,wktórejmłodziludzietraktowanibylibynietylkoprzedmiotowo–jakoobiektyobróbki
pedagogicznej,aletakżepodmiotowo–jakoosobyzaspokajającepotrzebyirealizująceinteresyprzezdziałalnośćworganizacji10.Koncepcjeteoriiharcerstwa
krytykowanotakżezato,żesposóbopisuprzedmiotuichbadańnieprowadziłdożadnejteorii.Uważanotakże,żesamapedagogikaniestanowiintegrującejwcałość
eksplanacyjnejteoriiwychowania.PodobnąkoncepcjęrozwijaniatejdyscyplinynaukowejprzedstawiłaUrszulaSobkowiak,przyjmujączałożenie,żepedagogika
harcerstwapowinnabadaćtylkojedną,ideowo-wychowawcząfunkcjętejorganizacji11.
Stanowiskodrugiereprezentowaliteoretycywychowaniaspołeczno-moralnego–HeliodorMuszyńskiiZofiaZiarko.Badaczeciwychodziliodkategoriiinteresów
grupowychorazteoriisprawnegodziałania.Wyjaśnializaichpomocąmechanizmpowstawaniaifunkcjonowaniaharcerstwa,traktującmłodychludzi,członkówZHP
podmiotowo,harcerstwozaśjakocelową,dobrowolnągrupęinteresówwewszystkichprzejawiającychsięjejfunkcjach12.Poparciedlainterdyscyplinarnościteorii
harcerstwawyraziłtakżeFeliksBocian,którytwierdził,że
[...]teoriaharcerstwaniemożebyćformułowanawyłączniewjęzykupedagogiki,araczejnagruncienaukspołecznychorazżenależydokonaćsystematycznegoprzeglądudotychczasowejanalizyharcerstwa
zpozycjiróżnychdyscyplinpedagogiki(harcerstwojakoinstytucjawychowaniapozaszkolnego,intencjonalneśrodowiskowychowawczeisystemwychowawczy)isocjologii(harcerstwojakostowarzyszenie
wychowawczedzieciimłodzieżyorazjakoruchspołeczno-wychowawczy)13.
OsocjalizacyjnejrolistowarzyszeńpisaławtymokresieIrenaLepalczyk,którazwracałauwagęnaczłowiekajakoprzedmiotoddziaływaństowarzyszenia
społecznegowaspekciejegotrzechsferosobowości:biologicznej,społecznejikulturalnej14.Wszystkiestowarzyszenia,niezależnieodtypuikierunkudziałań,
umożliwiająsocjalizacjęjednostki,gdyżstająsiędlaswoichczłonkówjednązgrup,wktórąwrastająoniwciąguswegożycia.Innympodziałemorganizacji
społecznych,zewzględunarealizowanezadania,funkcje,jestten,któregodokonałL.Wiśniewski,aobejmujący:
organizacje,którezostałypowołanewceluzaspokojeniapotrzebosobistychmałychgrupludzi;
organizacje,którezaswójzasadniczyceluznałyprzyczynianiesiędorozwojuaktywnościpolitycznej,społecznej,gospodarczej,kulturalnejludzipracujących
nawsiiwmiastach;
organizacjenielegalne,którychcellubdziałalnośćgodząwustrójpolityczny,społecznylubprawnyPRL15.
Wokresieortodoksjipowstałainteresującadlabadańnadfunkcjamizwiązkówmłodzieżypublikacjateoretykawychowaniaoorientacjipsychologicznej–Zbigniewa
Zaborowskiego,którysięgającdorozprawzpsychologiispołecznej,dokonałnaukowegouzasadnieniaistoty,zakresuimożliwościwychowaniazespołowego.
Wprawdziejegopracaskierowanabyładonauczycieli,bywpracydydaktycznejwykorzystywalipracęwzespołach,wmałychgrupachcelemzwiększeniaefektywności
uczeniasię,tojednakzawartewniejanalizyprocesówgrupowychzostałyskupionenamożliwościprzezwyciężeniatradycyjnegosporuideologicznegoosprzeczności
międzyjednostkąagrupączyspołecznością.Strukturawspółczesnegożyciaspołecznegowymagawcorazszerszymzakresieodludziumiejętnościwspółpracy
iwspółżycia,konstruktywnegoułożeniastosunkówspołecznych.Wychowaniezespołowepowinnoniewątpliwiewyrabiaćwmłodzieżyteumiejętnościikształtować
dojrzałepostawyspołeczneimoralne.Trzebawszakżepodkreślić,żeproceswychowaniazespołowegomożerealnieprzebiegaćwróżnychkierunkach.Można
przygotowaćmłodzieżdoakceptacjiistniejącejrzeczywistościspołecznejidostosowaniasiędoniejbezwiększychperturbacji,można,zaopatrującmłodzież
wabstrakcyjneideaływspółżycia,utrudniaćjejpartycypacjęwewspółczesnościinarażaćjąnaróżnegorodzajufrustracjeideziluzje,wzwiązkuztym,żerealna
strukturawspółczesnegożyciaodbiegaodabstrakcyjnychwzorów16.
EtapheterodoksjipedagogikiwPolsceostatnichdwóchdekadXXwiekubyłrezultatemwzrostunapięćpolitycznychistopniarepresywnościsystemu,którego
