Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
FAZAPIERWSZA:1830–1860
ności.TakjestzteoriąArystotelesawpsychologii,Galileuszawmetodologii,Kanta
wteoriipoznania.Jesttoempiryzmwbardzoluźnymsensie;teorieteniemajątegocha-
rakteruitychkonsekwencji,coempiryzmwłaściwy.
STOSUNEKINNYCHTEORIIDOEMPIRYZMU.Wartjestuwagiwszczególności
stosunekdońtrzechwielkichwcześniejszychteoriifilozoficznych:pozytywizmu,
kantyzmuiarystotelizmu.
PozytywizmComte,awypowiadałsięprzeciwempiryzmowi,azarazem
ComtebyłnajściślejszymsprzymierzeńcemMilla.Rzeczwtym,żewypowiadałsię
przeciwmetodologicznemuempiryzmowi,alejprzed-Millowskiemu:bowdedukcji
widziałrównieważnenarzędziepostępunauki,jakwindukcji.NatomiastwrazzMil-
lemiwszelkimempiryzmemzwalczałnieempiryczne,aksjomatyczne,intuicyjneprze-
słankinauki.Tuakcjapozytywizmuiempiryzmubyławspólna;niemożebyćpozytywi-
zmubeztakrozumianegoempiryzmu.
Kantyzmprzeciwstawiałsięempiryzmowigenetycznemu,bouznawałsądy
apriori.Jednakżemiałteżłącznikzempiryzmem:twierdziłmianowicie,żesądytesą
prawdziwewtedytylko,gdyznajdujązastosowaniewdoświadczeniu.WedleKantażadne
prawdziwetwierdzenieoświecieniejestopartenasamymdoświadczeniu;alekażdetak
czyinaczejjestnadoświadczeniuoparte.Kantyzmbyłempiryzmemwwersjinegatyw-
nej(„nicbezdoświadczenia”),aleniewpozytywnej(„wszystkozdoświadczenia”).Nie
byłempiryzmem,jeślichodziotreśćpoznania,alebyłnim,jeślichodziojegozakres.
Arystotelizmpodkreślałzawszeswąempiryczność.Azarazembyłzawsze
przezempirystówuważanyzanajwiększegowroga.Tuznówrzeczjestwtym:Arysto-
telestwierdził,żeprawdziwajestjedyniewiedzareceptywna.Jesttooczywiściepogląd
empiryzmu.Aleprzyjmował,żereceptywnycharaktermająnietylkozmysły,leczrów-
nieżirozum.Anatoempiryzmnigdyzgodzićsięniemoże.Wporównaniuzplatoni-
zmemarystotelizmzwiększałczynnikempiryczny;aleczyniłtowsposób,którydla
prawdziwychempirystówbyłniedoprzyjęcia.
HERBARTIREALIZM
Herbartjeszczewpoprzednimokresiewystąpiłzeswąfilozofią,alefilozofiata,
stojącanastanowiskurealizmuiempiryzmu,niemogłasięwówczasprzyjąć.Dopiero
po1830r.znalazłazwolennikówiodegraławiększąrolę.
ŻYCIEIPISMA.JohannFriedrichHerbart(1776–1841)studiowałwJeniezacza-
sówFichtego.PóźniejbyłprofesoremwKrólewcuiGetyndze.Nawiązałdopoglą-
dówKanta,natomiastwystąpiłprzeciwjegonastępcom,zwłaszczaprzeciwnajwięcej
wpierwszychlatachwiekupodziwianym:FichtemuiSchellingowi.Znajomośćzwiel-
