Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
rozmiarówkataklizmu.Wtymwłaśnieokresiewy-
kształcasięwKrakowienowadyscyplinageogra-
ficzna–meteorologia.Pierwsząpolskąpracąwtej
dziedziniejeststudiumteoretyczneTheoriaventorum
AndrzejaMirowskiego(1596).
Pojawiająsięteżopracowaniadotycząceposzcze-
gólnychregionów.Najwybitniejszymprzedstawi-
cielemówczesnejgeografiiregionalnejbyłMarcin
Kromer(1512–1589),autorgłośnegodziełaPolska
czyliopołożeniu,ludności,obyczajach,urzędachispra-
wachpublicznychKrólestwaPolskiegoksiągdwoje,któ-
rezostałowydanepołacinie,bezjegowiedzy
w1575r.weFrankfurcieorazjużzajegoprzyzwo-
leniem,w1578r.,wKolonii(Olszewicz1921:8).
NasinteresujeszczególnieksięgapierwszaOgeo-
graficznympołożeniuPolskiipolskimludzie.Praca
cieszyłasiędużąpoczytnością,oczymmogąświad-
czyćlicznejejwydaniazarównowjęzykułacińskim,
jakiwtłumaczeniach.Dziełomiałoteżbardzo
istotnywpływnapromocjęPolskinaZachodzie,
bardzodługonależałodonajpopularniejszychprac
oPolsce.PoprostuKromer„objawiłnasświatu”
(Olszewicz1957:29).ZdaniemB.Olszewicza
(1957:30)żadenpóźniejszyopisRzeczypospolitej,
ażpowiekXVIII,niedorównywałKromerowemu.
Innymprzykłademtegotypuliteraturyjestpraca
StanisławaSarnickiego(ok.1532–1597)Descriptio
veterisetnovaePoloniae…,wydanaw1585r.izawie-
rającam.in.opisgeograficznyPolski.Dlapełnego
obrazudodajmy,żeukazywałysięteżopisy(głów-
niemiejscowości)wformiepoetyckiej.Aleksander
Brückner(1930:218)nazywatakieutwory„wier-
szowaniamigeograficznymiłacińskimi”.Jakoprzy-
kładpodajeznanypoematGrzegorzazSambora
(Samborczyka)Censtochowawydanyw1568r.
wKrakowie.
OkresodrodzeniawpolskiejgeografiiBolesław
Olszewicz(1957:37–39)spinaklamrąlatok.1450
do1620.Zanajważniejszyuważaokres1490–1550,
stanowiący„złotywiek”dawnejgeografiipolskiej,
któraosiągnęławówczaspoziomświatowy.Wiążeto
ztakimiwydarzeniami,jak:
rozwinięciewAkademiiKrakowskiejośrodka,któ-
ryprzyciągnąłiwykształciłwielugeografów,za-
równoPolaków,jakiobcokrajowców.Prowadzone
wakademiiodkońcaXVw.zajęciazgeografiina-
leżądonajdawniejszychznanychwykładówuni-
wersyteckichztejdziedziny,
podważenieautorytetuArystotelesaorazwyzwala-
niesięspodwpływówPtolemeusza,Pliniusza
Starszegoiinnychtwórcówstarożytnych,
szybkidopływdoPolskiwiadomościoodkryciach
geograficznych,
usamodzielnieniesięgeografii,
pojawieniesiępiśmiennictwageograficznegowję-
zykupolskim(od1535),
silnezwiązkigeografówpolskichzuczonymizin-
nychkrajów.
6.Barok.Oświecenie
13
WiekXVIIprzyniósłożywienieprzedsięwzięć
geograficznych.Ważnymmotywemrozbudzaniazain-
teresowańwtejdziedziniestałysięwzględypaństwo-
we.Pojawiałysięinicjatywyzmierzającedoopra-
cowaniaobrazufizjograficznegoziempolskich,który
mógłbybyćwykorzystanywcelachadministracyjnych,
obronnych,atakżepropagandowychdlazagranicy.
Sprzyjałotemusympatyzowaniezgeografiąwładców,
np.WładysławaIV
,JanaKazimierza,JanaIIISobie-
skiegoczyStanisławaAugustaPoniatowskiego,oraz
częścimagnaterii.Ożywczypowiewprzyniosłypol-
skiejgeografiipłynącezZachoduprądyoświecenia.
Mimoraczejniekorzystnychwarunkówogólnych
pojawiałysięprace,którenastałeweszłydodorob-
32
C
ZĘŚĆ
I.D
ZIEJEGEOGRAFIIPOLSKIEJDO
1918
ROKU
kupolskiejgeografii.Odnotujmywięc,żenadalroz-
wijałasięmeteorologia.W2.poł.XVIIw.ukazało
siędziełoWojciechaTylkowskiego(1629–1695)
Meteorologiacuriosa,wydanepoczątkowowformie
skróconejwKrakowiew1669r.,arokpóźniejznacz-
niejużrozszerzone,wOliwie.Jesttowzasadzie
opracowaniezzakresugeografiifizycznej.
PopularnymwXVIIstuleciudziełembyłaPolska
alboopisanieKrólestwaPolskiego(Polonianuncdenuo
recognita).Ukazałosięonoporazpierwszyw1632r.
wKolonii,ajegoautorembyłwychowanekiprofesor
AkademiiKrakowskiej,SzymonStarowolski(ok.1587–
–1656).Jesttoswegorodzajuprzewodnikdlacudzo-
ziemcówodwiedzającychnaszeziemie.
