Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
1.Perspektywybadawcze
Grammatik
Wodróżnieniuodbadańneofilologicznychipolonistycznych,któreobejmu-
jąlicznepracepowstałeporoku1945,zagadnieniadotyczącejęzykajidyszbyły
podejmowanemarginalnie.Sytuacjatadziwizjednejstrony,ponieważbada-
nianadjęzykiemniemieckimczypolskim(orazinnymi)częstoprzyjmująjuż
obecnierozmiaryninflacyjne”.Zdrugiejstronyzadziwiającejest,żetakmało
uwagipoświęcasięjęzykowiikulturzejidyszwPolsce,mimożespołeczność,
dlaktórejbyłtojęzykrodzimy,liczniezamieszkiwałaziemiepolskieiwniosłatu
znacznywkładkulturowy.Wodniesieniudoobszaru,naktórymposługiwano
sięjęzykiemjidysz,stosowanajestnazwaJidyszlandדנאęש¶ד¶¶(por.Silvain/Min-
czeles1999;Geller/Polit,red.2008).Jidyszland-obszarnieciągłyibezgra-
nic-obejmowałdoroku1945głównieterenyPolski,Litwy,BiałorusiiUkrainy,
jakrównieżwmniejszymstopniuterenyinnychkrajówśrodkowoeuropejskich
ibałtyckich.Danezroku1935uwzględniają6767000rodzimychużytkowni-
kówjęzykajidysz-Żydówaszkenazyjskich-wEuropieŚrodkowejiWschod-
niej(por.Weinreich91995:80).Wwynikueksterminacjioniespotykanejskali
jidyszprzestałistniećporoku1945jakojęzykrodzimyimożnajedyniemieć
nadzieję,żewspółczesneprocesyrewitalizacjiustabilizująpozycjętegoniezwy-
klebarwnegojęzyka.
Dlalingwistówzajmującychsięjęzykiemniemieckimipolskimjidyszjest
idealnymobiektembadawczympozwalającymodkrywaćwłaściwościmentalne
człowieka,porządkującecechyjęzykówinteraktywnychwjedenspójnysystem
gramatyczny,jakimstałsięjęzykjidysz.Początkisystemuleksykalno-grama-
tycznegojidyszwywodząsię-wedługklasycznejteorii-zokresumigracjiŻy-
dów,naprzełomiepierwszegoidrugiegotysiąclecianaszejery,zpołudniowych
terenówFrancjiiWłochwokoliceśrodkowejNadrenii(początkiosadnictwaod
ok.IVwiekun.e.).Podstawąleksykalno-gramatycznądlajidyszsądialektyśre-
dnio-wysoko-niemieckie(Mittelhochdeutsch),naktórenakładająsięelementy
hebrajsko-aramejskieiromańskie.Drugawielkamigracjaspołecznościżydow-
skiejtegookresunastępujejużodok.XIwiekunaterenyEuropyŚrodkowo-
Wschodniej,aszczególnieodXIIIdoXVwieku,powodowanaprześladowaniami
ilicznymipogromamiwkrajachzachodnioeuropejskich(por.Fuks/Hoffman/
Horn/Tomaszewski1982:9).Natychterenachnajęzykjidyszwpływająele-
mentysłowiańskie,zarównowzakresieleksyki,jakisystemugramatycznego.
Oddzieleniejidyszoddialektalnychwariantówniemieckichnastępowałojuż
wczasiezamieszkiwaniawNadreniiwrazzwpływemelementówhebrajskich
iromańskichorazspecyfikąkulturyżydowskiej.MigracjaŻydówaszkenazyj-
skichnaterenyEuropyŚrodkowo-Wschodniejirozwójjidysznatychterenach
pogłębiłyjegoodrębnośćjęzykową:
