Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewolucjaitendencyjnymózg
33
Możeszdostrzecprzejawyzniekształceniaegocentrycznego(egocentricbias)
usiebie,gdynaprzykładjesteśabsolutnieprzekonany,żecałyświatwidzipryszcz
natwoimnosielubplotkujeotwoichporażkach.Wielunastolatkówboisiępójść
doszkoły,kiedynagleodkryjąusiebiejakiśmankament,któryzcałąpewno-
ściąnwszyscyzauważą”.Psychologowiespołeczniwykazali,żetakieobawysą
zazwyczajmocnoprzesadzone.Ludziomsięwydaje,żespołecznarampaświeci
nanichmocniej,niżtosiędziejewrzeczywistości,dlategoTomasGilovichze
współpracownikaminazwalitoefektemświatłarampy(spotlightelect)
21
.Wpew-
nymeksperymenciestudencizostalipoproszeniozałożeniezwracającejuwagę
koszulki-zwielkąpodobiznąBarry)egoManilowa-iwejściedopomieszczenia
pełnegoinnychstudentów.Uczestnicyeksperymentuwyobrażalisobiepóźniej,
żemniejwięcejpołowakolegówdostrzegłainegatywnieoceniłaichkoszulkę.
Wrzeczywistościzauważyłojązaledwie20%.
Gdysobiewyobrażamy,jakinninaswidzą,możenamsięwydawać,żesto-
imywświetlerampy.Wydajenamsięrównież,żezauważamyiobserwujemy
innychbardziej,niżonizauważająiobserwująnas-jesttorodzajegocentryzmu
określanyjakozłudzenieczapkiniewidki.Naprzykładweksperymenciestu-
dencisiedzącyzobcąosobąwpoczekalnipóźniejbłędnieprzeszacowalizakres
poświęconejjejuwagiwporównaniuzuwagą,jakąichzdaniemonazwracałana
nich.Uczestnicykonsekwentniezgłaszalitakiepoczuciebycianiewidzialnym-
chybażedostaliodeksperymentatorakoszulkę,tymrazemzwielkąpodobizną
PablaEscobara.Morałztegotaki,żejestnambardzotrudnowyjśćpozawłasną
percepcjęrzeczywistości,oceniając,jakinniwidząświat.
Myślenieegocentrycznemożesprawiać,żebędziemybezkrytycznieakcepto-
walipochlebstwaifałsz.ŚwietnyshowmanP.T.Barnummiałponoćpowiedzieć,
żenwkażdejsekundzienaświatprzychodzifrajer”,ijegonazwiskopojawiasię
dziśwokreśleniupowszechnegopsychologicznegozjawiska.EfektBarnuma
(czasaminazywanyefektemhoroskopowym)odnosisiędosytuacji,wktórej
ludzieotrzymująmgliste,ogólneopisysiebie,pasującepraktyczniedokażdego,
iprzeważniemówiącośwstylu:nNiesamowite!Todokładnieja!”.Tenefekt
pomagawyjaśnić,dlaczegotakwieleosóbwierzywastrologię,wróżkiinawet
niektórepoppsychologicznetestyosobowości22.Załóżmy,żeprzeanalizowałem
twójwykresastrologicznyipowiedziałbymci:nDonieznanychsytuacjispołecz-
nychpodchodziszraczejzrezerwą.Twojespojrzenienaświatcechujemieszanina
optymizmuipesymizmu.Maszotwartągłowę,alekiedysytuacjategowymaga,
potrafiszobstawaćprzyswoim”.Uznaszmniezawyjątkowoutalentowanego
człowieka,umiejącegoczytaćwgwiazdachitwojejosobowości?Chwilazasta-
nowieniapowinnawystarczyć,żebyśdostrzegł,żetenopispasujewłaściwie
dokażdego.Naszaskłonnośćdoegocentrycznegomyśleniasprawiajednak,że
większośćznasdostrzeżetuidealnyopissiebie.
