Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zginąłodkulisiemiatyczan.Tobyłpierwszyaktzemsty,alenieostatni.[…]PolakzewsiNarojki419złapałtrzechŻydów,m.in.
MotlaBlusteina,związałichizawiózłdoDrohiczyna.Niemcytorturowaliichiwkońcuzabili.Grupasiemiatyczanzamordowała
późniejcałąrodzinętegoPolaka”420.OddziałpoddowództwemHerszaSzabesa,który„chroniłwiększegrupyukrywającychsię
Żydówiwymierzałsprawiedliwośćokolicznymchłopom[…],zacząłaktywnądziałalnośćwokolicyiprzeprowadziłakcjeprzeciw
chłopomwewsiachLachówka,Skiwy,Narojki,Malinowo”421.
Podobnądziałalnośćprowadziłokilkauzbrojonychgrup,copoprawiłosytuacjęukrywającychsięwokolicyŻydów.Nastoletni
wówczasSzmuelMordechajLewzDrohiczyna,przebywającywziemiancezmłodszymibraćmiisiostrami,wspominaspotkanie
zgrupąuzbrojonychżydowskichpartyzantów,którzydziałaliwpobliskichlasach.Przeprowadzilioni„kilkaaktówpomszczenia
przelanejkrwi,zabitychlubwydanychnazabicieprzezPolaków.Napadaliteżnabogatychchłopówiużywalipieniędzy,
bypomócpotrzebującymŻydomwukryciu.[…]Dostaliśmypóźniejpewnąkwotę,zaktórąwynajęliśmy«legalny»bunkier,
ajegowłaścicielzaopatrywałnastakżewjedzenie”422.
TędziałalnośćpodsumowałwswojejrelacjiFiszelGruda:„Utworzyliśmypartyzantkę.NaszymcelembyłopomagaćŻydom
schowanymwlesielubuchrześcijan.Mieliśmykontaktz250Żydami,mężczyznami,kobietamiidziećmi.Pomagaliśmy
impieniędzmi,jedzeniem,dawaliśmyimubrania.Kiedydowiadywaliśmysię,żewobrębie10–20kmznajdujesięŻyd,niebyło
dlanasproblemu,bygoodnaleźćiskontaktowaćsięznim.Mściliśmysięszczególnienachrześcijanach,którzystawialisobie
świętezadaniezniszczeniakażdegośladupoŻydachukrywającychsięwokolicznychwsiach.Chłopinigdyniewiedzieli,ilunas
byłoijakąpotęgęsobąprzedstawiamy.Chodziliśmyrównieżzabieraćuchłopów,którzyniechcielioddawaćpodobremu,
żydowskierzeczy.Rzeczyterozdzielaliśmypotemkażdemuwedługpotrzeb”423.
PowstaniepartyzantkiżydowskiejwregionieopisujezeswojejperspektywytakżeJosefBrojde,któryzbratemIciespędził
zimę1942/1943uznajomegoPolakaFelińskiego.Musieliodejśćodniegowiosną,gdylokalnystrażnikleśny,znanymorderca
Żydówidonosiciel,Koszak424,dowiedziałsięoichobecności425.BrojdezbratempoucieczcedolasuspotkaliMoszego
Rubinsztejna,WelwlaiZewaAlperinóworazChaimaFinkelsteinazrodziną.Wykopaliswojąziemiankęnieopodaliwieczory
spędzalirazem,przyognisku,rozmawiając;„tylkożonaFinkelsteinastalemilczała”426.PewnegowieczoruprzyszlidonichHersz
RubiniMulaKlejnotzbroniąi—jakpiszeBrojde—„wtymmomencieprzestaliśmybyćbiernymiocaleńcami,astaliśmysię
walczącymimścicielaminaszegoumęczonegoludu.Odtejchwilimogliśmywalczyć,nietylkoprzeżyć,aletakżekaraćwrogów,
którzyzagrażalinaszemuistnieniu”427.
PartyzanciopróczprzywołanychaktówzemstyidziałańchroniącychukrywającychsięŻydówprowadzilirównieżakcje
dywersyjneisabotażowe,atakżeprzeprowadziliniezwykłepodwzględempsychologicznymprzedsięwzięcie.Otejnietypowej
akcji,zorganizowanejprzezgrupęHerszaSzabesa,piszeSaulKuperhand(wówczasKalmanKrawiec):„Nasipartyzanciniemieli
nicpozaprzywództwemHerszaiwłasnądesperacją.[…]Zebrawszyniezbędnemundury,brońorazparafernalia,zaplanowali
dużąoperację,żebywzbudzićstrachprzedżydowskąpartyzantkąwtchórzliwychsercachlokalnychbandytów.Pewnejsobotniej
nocywmaszerowalidowsiŁopuszeizałomotalidodrzwisołtysa.[…]Gdyonikilkugapiówprzyglądałosięichmundurom
ibroni,partyzancizapytalio«pozwolenie»,bypodłączyćswójsprzęttelefonicznydoliniitelefonicznej.«Towyjątkowopilne»—
zapewnialigo—«musimyodbyćpilnąrozmowęznaszymłącznikiemwsztabiewMoskwie».Wyglądalibardzooficjalnie
iprzerzucilimetrykablaprzezoknosołtysai«połączyli»telefonpolowyzjegoliniątelefoniczną.Wówczasrozłożyliwielkąmapę
wojskowąizaczęliwykrzykiwaćpozycjeiruchyoddziałów.Ubranywmundurrosyjskiegooficerajedenzchłopców,którymówił
świetnieporosyjsku,dodał,żewieśŁopuszejestabsolutniebezpiecznaicałkowicieotoczona.Powtarzalitowkółkoprzezswoją
fałszywąliniętelefonicznądoMoskwy.Robiligłośnyprzeglądsprzętuwojskowego,któryotrzymaliwzrzuciespadochronowym,
wymieniającszczegółowoilośćbroniiamunicji,którerozdzielilipomiędzypartyzantówwokolicy.Jedenzpartyzantówmówił
nawetłamanymangielskim,«łączącsię»zdowództwemwLondynie.Żadenzpolskichchłopówniewiedział,żetoblefiże
topołączeniewiedziedonikąd.Żebydodaćautentyzmu,udawanygenerał,HerszSzabes,[…]zaoferowałzapłatę,wyciągając
rosyjskieruble,niemieckiemarki,angielskiefunty,amerykańskiedolaryipolskiezłote,żebyprzekonaćsołtysa,żepartyzanci
mająmiędzynarodowewsparcie”428.NakoniecSzabeszażądał20wozów,bymócrozwieźćrzekomysprzętdooddziałów.
Sołtyspodstawiłpodwody,apartyzancizaładowalinanieworkiwypełnionekamieniamiizłomem,którenastępniepracowicie
rozwieźlipolesie.Woźnicewrócilidowsinadranem,roznoszącpogłoskiomilitarnejsileidoskonałejorganizacjiżydowskiej
partyzantki.
PartyzancipróbowaliteżnaprawdęnawiązaćkontaktyzSowietami429,leczpoczątkowookazałosiętotrudne.AbeOlendzki
takwspominatenokres:„[Sowieci]napadalinanas,zabieralibroń,dobreobuwieibardzoczęstonapastowalikobiety.Wtym
czasie,latem1943r.,byłowmiejscowymlesiedo200brańskichŻydów.Powoli,potrochuchrześcijaniewyłapywaliich
iprzekazywaliżandarmerii.PodkonieclataSowiecizaczęliiśćrazemzŻydami”430.Zmusiłyichdotegotrudnewarunki:nie
znaliokolicy,niemielizacokupowaćżywnościiokażdądrobnostkęmusielipowodowaćzamieszaniewokolicznychwsiach.
GdyzwiązalisięzŻydami,„ichsytuacja,atakżenaszastałasięlżejsza.Nasza—zpowoduichbroni,ich—dziękinaszym
znajomymchrześcijanomłatwozaopatrywalisięwżywność”431.
Zbliżeniemiędzygrupamiżydowskimiasowieckiminieuszłouwagipolskiegopodziemia,któremeldowałootym
doLondynu432,ostrzegającjednocześnieprzedbandyceniemsiępartyzantki,przyczymzupełnieniesłusznieprzypisywanoten
fenomenwyłącznie„bandomsowiecko-żydowskim”.Nazjawisko„bandyceniasię”,którymbyłazagrożonakażdapartyzantka,
takżepolska,zwracałuwagęTomaszStrzembosz,dopatrującsięjegoźródełm.in.wogólnejzmianiesystemuwartościoraz
brutalizacjiżyciacodziennegowczasiewojny,kiedy„to,cobyłocenne,traciznaczenie,zmieniająsięceleidążenia[…].
Człowiekmazabijaćalbozostaćbezkarniezabity”.Niebezznaczeniabyłyteżmasowezubożeniespołeczeństwa,łatwydostęp
dobroni,licznepokusy,gdy„walkazbrojnazokupantemiprzeciwkozdrajcom[jest]prowadzonaprzezludzibardzomłodych,
głodnych,nieubranych”oraz„demoralizująceikryminogennewzorcepropagowaneprzezokupanta”433,wskazującenp.nato,
żeludzimożnabezkarniezabijać,żeżyciejesttanie.
Wewrześniu1943r.strukturyDelegaturyRząduinformowały,że„bolszewicywdalszymciąguwzmacniająsweoddziały
partyzanckiewPolscezarównodrogądesantów,jakoteżwerbowaniadonichmiejscowegoelementukomunistycznego.[…]
WostatnimczasiewkomunistycznychoddziałachpartyzanckichcorazliczniejpojawiaćsiępoczynająŻydzi”434.Wzrost
liczebnościżydowskichgrupwtymokresiewiązałsięzlikwidacjągettawBiałymstoku:„wsierpniu1943r.wczasiestraszliwej
likwidacjibiałostockiegogettaprzybylidopartyzanckiegooddziałuŻydzi,którzywyskoczylizpociągu.[…]WewsiFerma
znalezionociężkorannągranatempolskiejbandy[…]białostockądziewczynęEdzięKac.Brańskiejgrupieudałosięwykurować
ją[…].WewsiChodziszewoznalezionosześcioletniądziewczynkęStellęSześciańskązodmrożonyminóżkami.ZnalezionoLubę
Frank[…],którawyskoczyłazpociągu.Zostałaonawłączonadobrańskiejgrupy435.Wlesiepojawialisiętakżeinniuciekinierzy;
FiszelGrudawspomina:„podkoniec1943r.spotkaliśmywlesieżydowskiegochłopcaKalmana[Krawca—B.E.][…],który
uciekłzpowstaniawTreblince.Byłbrudny,głodny,zarośnięty.Zaprowadziliśmygodonaszegochrześcijanina,gdziebyłkilka
tygodni.Kiedychłopaktrochęodpoczął,zbroniąwrękuchodziłznamiwykonywaćzadania”436.
Podkoniec1943r.uaktywniłasięnatereniepowiatupartyzantkaArmiiKrajowej437,cozpunktuwidzeniaŻydówoznaczało
kłopoty.„Corazczęściejzaczęłysiępojawiaćdużegrupypolskichpartyzantów.Byłatopolskanarodowapartiapartyzancka
«ArmiaKrajowa»(«A.K.»),któraatakowałaizabijałaŻydówwlasach.W«brzezińskim»lesiedoszłopewnegorazu
dobezpośredniejwalkipomiędzygrupąAKitrzynastomaczłonkamigrupyHerszaSzabesa.Następnegodniaokazałosię,
żepolscypartyzancistraciliponad20ludzi,aŻydzianijednego.Takiepotyczki,choćnamniejsząskalę,zdarzałysięczęsto”438.
Partyzancinietylkostaczalipotyczkizpolskimpodziemiem,leczprzedewszystkimwalczylizNiemcami.Żydowscy
partyzanciwspominajątakie,gdyginęliichtowarzysze:jesienią1943439czy15lutego1944r.,kiedykomendantwarty
zeŚwirydzameldowałNiemcom440,żewokolicyukrywająsięŻydzi.GdyNiemcyotoczylikryjówkępięciorgauzbrojonych
Żydów,doszłodowalki,wktórejkilku,międzynimiMoszeKlejnot,poniosłośmierć.JegobratMulakilkadnipóźniejzabił
