Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PINACEAE–SOSNOWATE
12
korzeniowy.Rośniebardzopowoli,podobniewolnojakkosodrzewinaiP.pumila.Starszeokazydośćczęstospo-
tykasięwparkach,zwłaszczadworskichipałacowych,alewostatnichkilkudziesięciulatachsadzonojąjużbardzo
rzadko.Szyszkibywająprzeddojrzeniemniszczoneprzezwiewiórki;dużenasionamająwieluamatorówwświecie
zwierzęcym,zptakówszczególnieorzechówki(Nucifragacaryocactes),którewpromieniukilkunastukilometrów
ukrywająwpłytkichziemnychschowkachogromneilościnasioniprzyczyniająsiędorozsiewanialimby.
Kultura-nazwa:Linneuszużyłepitetuncembra”(SpeciesPlantarum,1753),odwołującsiędonazwlimbywjęzykachromań-
skich,icytującP.A.MatthiolegoDeplantisEpitomeutilissima,wrozszerzonymwydaniuJ.CamerariusaMłodszego(1586);ten
drugipoznałbyłlimbęwczasiepodróżyzNiemiecdoWłochiwakapicienPinussylvestrisCembro”dałkrótkieobjaśnienie
nazwy:nPliniusPinumTarentinamappellat,Ananiensium&RheticorumSylvanihominesCembro,&Cermolo”(=Pliniusz
dajenazwęsosnatarencka,[a]ludzielasu,wpołudniowymTyroluiAlpachRetyckich,[zwąją]cembroicermolo);nazwalim-
by,wjęzykach,jakimimówisięwstronachalpejskich,gdziedrzewotorośnie,towłaśniem.in.włoskiencembro”incirmolo”,
tyrolskienzirm”inzirbel”orazretoromańskienğémber”inśember”.
Dawnenazwypolskieiinnesłowiańskie:najdawniejunasnlinba”(M.Siennik,Herbarz,1568:ndrzewowielkie,sośnienieco
podobne;którymasuchoty,dobrzeabysiedziałwborumiędzylinbiną,abywońlinbowaweńszłausty”),odXVIIIw.sze-
rzejicorazczęściej-nlimba”(S.B.Linde,Słownikjęzykapolskiego,1808;przezbłąddrukarza,którynodwrócił”czcionkę-
nliuba”uG.Knapiusza,Tesauruspolono-latino-graecus,1621).Dwiepróbywyjaśnieńetymologicznychpozostająwzajemnie
sprzeczne:alboodśrwniem.nlin-boum”itp.,comielibyprzynieśćnaSpiszkoloniściniemieccywXII/XIIIw.ł,albo,zapewne
poprawnie,nzdialektukarpackichpasterzywołoskich[ł]drzewosamotniesterczącekuniebujak«ozór»[ł]por.rum.limbă
«język,ozór»,łac.lingua”(Bańkowski2000).Nazwytegodrzewa,wcałymłukuKarpat-słowackie,ukraińskie,serbochor-
wackieczysłoweńskie-tonlimba”inlìmba”;nazwatanotabene,naRusiZakarpackiej,jestokreśleniemnietylkoP.cembra,
aleipodobnejznjęzorowatej”sylwetki-topoliwłoskiej.Pozatymgwarowe(góralskie),alepowszechnewXIXw.-nkie[d]er”,
nkidra”itp.,cojestwschodniego,rusińskiegopochodzenia,zgr.nkédros”,przyczymwarteodnotowaniajestpowiązanie
rusińskiego-nkedr”zokreśleniemnlimba”,apomostem,łączącymobienazwy,byłobynLibanum”,określenienawiązujące
dozakorzenionego,znanegoztekstówbiblijnych-cedrulibańskiegołł.
Dawneżyciecodzienne:drewnoomocnymzapachu,któryodstraszaowady,branogłównienamebleisprzętydomowe;pa-
sterzerobiliznichczerpakiinaczynia-ngielety”,doktórychdoiłosięowcenahali,inpuciery”,wielkienaczynia,stawiane
poszałasach,dozlewaniaudojuiżętycy.Szyszkiznasionamisprzedawanowśródproduktówżywnościowychnatargach,
np.wLiptowskimGródkunaSłowacji.Najcenniejszymproduktemlimbowym,stosowanymodpoł.XVIIw.,byłotrzymywany
nadrodzedestylacji(zgałązek,amożeizżywicy)-balsamicznyolejeklimbowy,noleumvelbalsamumhungaricumcumepithe-
toexlibano,veloleumcarpathicumexlibano”=olej,czylibalsamwęgierskizwanylimbowymalboolejekkarpackizlimby
(F.Brückmann,OpusculaPhysico-Botanico-Medica,1772),którymm.in.handlowaliwędrownisłowaccynolejkarze”,fałszując
gozresztąterpentynąłłł.
--var.sibirica(DuTour)A.E.Murray(P.sibiricaDuTour)-limbasyberyjska;różniąjąodvar.cembra-dłuższeszyszki
(do12-13cm)iliście(do15cm).
Wyst.-odpd.-zach.SyberiiiKazachstanu,przezśrodk.SyberiępoMongolięipn.-wsch.Chiny;podstawowedrzewotajgi
syberyjskiej,tworzylasyjednogatunkowelubmieszane,najczęściejwrazzAbiessibiricaiPiceaabiessubsp.obovata.WRosji
łBrückner1927;W.H.Paryski,Nazwylimbytatrzańskiej,[w:]Limba.PinuscembraL.,S.Białobok,red.,1971);Paryskiwywodzinazwę
zokreśleńużywanychprzezkarpackichNiemców,którzymieliużywaćtegośrwniem.słowawcześniejniżznanychwAlpachnazwnZirbe”
inZirbel”,coBańkowski(2000)odrzuca,jakobłędnezarównopodwzględemznaczenia,jakigramatykihistorycznej.
łłZ.Radwańska-Paryska(ZielnikBrataCyprianazCzerwonegoKlasztoru,1991)piszeolimbiezarkuszaXVIII-wiecznegozielnika
zklasztorukamedułówwCzerwonymKlasztorzewPieninach,opatrzonejpodpisemnCembra/CaroliLinnaei/LibanusexKarpat/Limba”:
nLibanusjeststarąnazwąlimby[ł]wdawnejliteraturzebardzorzadkospotykaną.NazwętęnadałlimbieDanielFischer,lekarzzeSpisza,
w1717r.właściwiebrzmiałaona«Libanumcarpathicum»,alewprędcesięprzyjęła,niejednokrotniewniecozmienionejpostaci,np.«Libanus
carpatucus»,«Libanonumcarpaticum»,anawet«Libano».UżyłjejRzączyńskiw1721r.(Historianaturaliscuriosa,1721),Belius[MatejBel,
Hungariaeantiquaeetnovaeprodromus,1723]iinni”.
łłłW.H.Paryski,Użytkowanielimby,[w:]Limba.PinuscembraL.,S.Białobok,red.,1971.
