Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Nietylkogeografia
39
Napocz.XXw.niezwykłąteorię,tłumaczącąszybkirozwójinaturęekspansywną
kulturyeuropejskiej,stworzyłHalfordMackinder,angielskigeo-historyk.Kładłnaciskna
wpływprzestrzenigeograficznej,któragenerujepodstawoweprawarozwojukulturyeuro-
pejskiej.Jegozdaniemszczególnieważnewprocesiejejformowaniasiębyłyimpulsyidące
zazjatyckichstepów,rozumianychjakocentrumrozwojowe-heartland,wktórymbierze
początekDoś”lubDdźwigniahistorii”(pivotofhistory).Tuwykluwałysiękulturyzrazuregio-
nalne,któreodpoczątkuswegoistnieniamiałydoczynieniazogromnymiprzestrzeniami,
wymuszającymiikształtującymiumiejętnościpokonywaniadużychodległości.Zchwilą
osiągnięciawiększejdojrzałościirozwojukulturyterozpoczynałypodbojewkierunku
zachodnim.TakicharaktermiałyidącezewschoduinwazjeHunów,Pieczyngów,Awarów
iwreszcieMongołów.Wlokącesięzaichoddziałamiarbyzogromnymikołami,zdolne
pokonywaćbezdrożainierównościgruntu,stałysięistotnymelementemkomunikacji
wojennej,atakżehandlowej.TowzwiązkuzeswojąteoriąMackindernapisałnajbardziej
znanesłowa:DktopanujewewschodniejEuropie-panujenadsercemEurazji.Ktopanuje
nadsercemEurazji-tenpanujenadwyspąświatową-ktopanujenadwyspąświatową,
tenpanujenadświatem”
50
.
Nietylkogeografia
Geografiatozpewnościąważny,aleniejedynyczynnikwpływającynahistorię.
PhilipAinsworthMeans,amerykańskiantropologihistoryk,badająckulturyandyjskie,
któredoinwazjihiszpańskiejprężnieioryginalniesięrozwijałyitowwyjątkowoniesprzy-
jającychwarunkachgeograficznych,pisałw1931r.:DŚrodowiskonaturalne[ś]niejest
totalnąprzyczynąkształtowaniakultury[ś]Bezwątpieniajestczynnikiemnajbardziej
rzucającymsięwoczy[ś]Leczjestjeszczeinny,niezidentyfikowanyczynnik,którymoże
byćwziętypoduwagęjakonieznanawielkość«x»,wsposóboczywistypsychologiczna
wswymrodzaju.Jeślinawet«x»miałbyniebyćnajbardziejwyróżniającymsięaktorem
wtejmaterii,tojestzpewnościąnajważniejszyinajbardziejlosotwórczy”
51
.
TymczynnikiemDx”jestzpewnościąwolaprzetrwania,umiejętnośćadaptacji
dowarunków,wjakichznalazłsiędanylud,jegokreatywność,zarównopodwzględem
wynalazkówdoskonalącychizapewniającychegzystencję,jakiorganizacjispołecznej
pomocnejwosiąganiupostępuiwyższejfazyrozwojowej.Powstanialubbrakutychcech
niedasięwytłumaczyćsamymtylkowpływemgeografii,każdebowiemspołeczeństwo
podczasswejegzystencjidoświadczaustawicznejkonfrontacjizciągiemproblemówdo
rozwiązania,aobjawieniesiękażdegoznichpowodujekoniecznośćuporaniasięznim,
brakzaśtakiejumiejętnościczęstooznaczadekadencję,awkońcuupadekdanejspołecz-
nościikultury.Zkoleiunikanienowychrozwiązańoznaczatworzeniesiękonserwatywnych
mechanizmówiwperspektywie-podobnyskutek.
To,czydanaspołecznośćpotrafisięrozwinąćitrwaćwdłuższymokresie,zdaniem
wybitnegoangielskiegohistoriozofa,JosephaAnoldaToynbee’ego,zależyodskuteczności
50
H.J.Mackinder,TheGeographicalPivotofHistory,DTheGeographicalJournal”April1904,t.23(4),s.421-437.
51
Ph.A.Means,AncientCivilizationsoftheAndes,NewYork1936,s.25-26.
