Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
TiborDéry
człowieka,atakżeogromnywstydzpowoduposiadaniaprzywilejówdobrzeuro-
dzonejjednostki.Miałdwadzieściaczterylata,kiedyzdecydowanymkrokiemwszedł
wutopię,inigdyjużjejnieopuścił.Nigdyrównieżniewyzbyłsięnabytychwdzie-
ciństwieipielęgnowanychprzezcałeżycieskłonnościdodostatniegoigodnego
życiawprzyjemnychdlaokadekoracjach.Znałsięnakomunizmietaksamodobrze,
jaknadobrychwinachiwygodnychfotelach.
Austro-Węgry,wielonarodowepaństwozwiązkowepodobnedowspółczesnej
UniiEuropejskiej,któreistniałotylkopięćdziesiątjedenlatiniezdążyłodorobić
sięjednolitejflagi,rozpadłosiępopierwszejwojnieświatowej.W1919rokuTibor
DéryprzyłączyłsiędorewolucjiipopierałWęgierskąRepublikęRad.Poobaleniu
przezwojskaczechosłowackieirumuńskiedyktaturyBéliKunauciekłdoCzecho-
słowacji,potem–stalewspomaganyfinansowoprzezrodzinę–przebywałkolejno
wAustrii,Niemczech,FrancjiiweWłoszech,angażowałsięwAustriackiejCzerwo-
nejPomocy,brałudziałwwojniedomowej,apoporażcesocjaldemokratówizwycię-
stwieaustrofaszystówwyjechałnaMajorkę.W1935rokuwróciłnaWęgry,w1938
rokutrafiłdowięzienia(zatłumaczenieksiążkiAndréGide’aopodróżydoZwiązku
Radzieckiego),zktóregowyszedłpodwóchmiesiącachdziękiinterwencjirodziny.
W1939rokuprzedostałsiędoRumunii,gdzieprzezdwalatadziałałwczerwonym
podziemiu.Posiadaniesalwadorskiegopaszportuumożliwiłomuprzeżyciedrugiej
wojnyświatowej:niezostałprzesiedlonyzprzyczynrasowychdogettaiuniknął
deportacji.Tegoszczęścianiemiałjegojedynybrat,zamordowanywniemieckim
oboziekoncentracyjnymAuschwitzkrótkoprzedwyzwoleniem.
2
PozajęciuWęgierprzezArmięCzerwonąTiborDérywspierałczynniekomuni-
stycznewładze,wydawałpismoBCsillag”(Gwiazda),otrzymywałnagrodypaństwo-
wezaswojątwórczośćicieszyłsięwielkimuznaniem,jakowypróbowany,jeszcze
przedwojennykomunistaiwielkipisarz.W1952rokupopadłjednakwkonfliktze
stalinizmem,atozasprawąministrakultury,któryskrytykowałjegoksiążkęFelelet
(Odpowiedź)izarzuciłpisarzowinieprawomyślnośćitendencjeodszczepieńcze.Ko-
munizmTiboraDéryegopodwzględemestetycznymiświatopoglądowymmiałcha-
raktermarksistowsko-engelsowski,czylizachodnioeuropejski,wktórym–oprócz
klasycznegolewicowegodążeniadowolności,równościisprawiedliwościspołecz-
nej–własnośćwspólnamiałaobejmowaćgłównieśrodkiprodukcji,jakrównież
winnybyłyzniknąćpaństwanarodoweipodziałludzinaklasy.Nigdyniezbratałsię
duchowozrepresyjnieiwielkomocarstwowozorientowanymkomunizmemwschod-
nimwpostacileninowsko-stalinowskiej.Itowłaśnieprzysporzyłomuwielukło-
potów.
Rokpowęgierskiejrewolucji1956,krwawostłumionejprzezArmięRadziecką,
TiborDéryzostałaresztowanyzagłoszenietezwrogichpaństwu.BWybiłagodzina
sprawiedliwości,niezemsty”3–pisałwswoichesejach,opublikowanychwczasie
krótkiejodwilżypoprzedzającejrewolucję.Dlaniego,gdynadszedłczaszapłaty,
wybiłagodzinapartyjnejzemsty;skazanogonadziewięćlatwięzieniaozaostrzo-
nymrygorze.
Takjaktonącychwytasiębrzytwy,takpisarzwinienchwytaćsięwchwilach
trwogiksiążki.WliściedoprzyjacielaTiborDérywspomina:BPanaA.G.wX.pisa-
łemwwięzieniu,podczasostatniegopółtoraroku,jakitamspędziłem–codziennie
odpiątejranodozgaszeniaświatła.Touchroniłomnieprzedrozpaczą,abyćmoże
3IvanNagel,dz.cyt.
22(4/2017)
