Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
17
przedobłędem.Ukończyłemksiążkędokładniejedendzieńprzedniespodziewaną
amnestią”4.Azostałzwolnionypotrzechlatachodosobnienia,międzyinnymi
dziękiinterwencjiMiędzynarodowegoPENClubu.Naplusnależyzaliczyćrządowi
JánosaKádáraijegoradzieckimmocodawcom,żeporokupobytuwwięzieniu
pisarzowiprzydzielonopapier,atramentorazpióroipozwolonopisać.Boinaczej
niepowstałbyPanA.G.wX.,jednoznajbardziejniezwykłychdziełliteraturyświa-
towej,któregoźródłembyłapróbaprzeprowadzenianaplanecieZiemiwielkiego
eksperymentunazywanegokomunizmem.Próbętę,wkonsekwencjinieudaną,oko-
łostomilionówludziprzypłaciłożyciem.
PowyjściuzwięzieniaTiborDéryjeszczeprzezdwalataobjętybyłzakazem
publikacji.Powróciłdołask,gdyzłożyłpisemniesamokrytykęiwycofałsięcałko-
wiciezczynnegożyciapolitycznego.Odtądzajmowałsięsobąorazswojąliteraturą
istałsięnapowrótuznanymorazpoważanympisarzem;drukowanowszystko,co
napisał.RządWęgierskiejRepublikiLudowejprzydzieliłmunaskrajuBudywillę
zprzełomuwieków,pamiętającązłotyokreshabsburskiejmonarchii,atakżepięknie
położonąletniąrezydencjęnieopodaljezioraBalaton,gdziezgromadzonopisarzy
iartystów,którzyniewchodziliwideologicznykonfliktzobowiązującądoktryną
socjalistyczną.BNaogółmogępisaćto,cochcę.Istniejąpewneograniczenia,lecz
wmoimprzekonaniuniepowodująoneokaleczenia”5–wyznałGeorge’owi
Gömöriemu,gdytenodwiedziłgonaTamás-hegy.Wiódłspokojneżyciezmłod-
sząoponadtrzydzieścilatżonąibyłspełnionyjakoczłowiekijakotwórca.Zmarł
w1977roku,niezdążyłwięczobaczyć,jakutopia(bądźteżdystopia),doktórej
byłprzywiązanyodpamiętnego1917roku,legławgruzachijakwjegoojczyźnie
zwyciężakapitalizm.
TiborDérynależydodośćwąskiegogronatwórcówimyślicieliblokuwschod-
niego,którychdziełaprzeżyłyipoczęściniezostałyzapomniane.Oddawałsięide-
ologii,ajednocześniewalczyłznią,stawiałkomunizmnapiedestale,azarazemgo
obalałispozierałzzaciekawieniemnapowstałegruzowisko–byłprzeztodialek-
tycznyzarównowstyluheglowskim,jakiwzamyślemetafizycznejświeczkiiprag-
matycznegoogarka.Możnabygodzisiajokreślićmianemprawdziwegoantyko-
munistycznegomarksisty.Izapewnetakałatka,jakoakolicieczerwonejutopii,
atakżezapalonemumieszkańcowiwęgierskojęzycznegoAbsurdystanuwpostaci
socjalistycznej,mogłabymusięnawetspodobać.
3
TiborDérywewspomnianymjużliściedoprzyjacielapodajegenezęPanaA.G.
wX.:BCałapowieśćpowstałazjednegojedynegoabsurdalnegopomysłu,miano-
wicieztakiego,jakbywyglądałświat,wktórymkwiatyrosłybygłowaminadół.
Myśltanaszłamnienaglepodczasspacerupoceli–iwmigprzyłączyłysiędoniej
dziesiątkinastępnychkonkretnychpomysłów”6.Wgotowejksiążcewspomnianymi
kwiatamisąniewidocznetulipany,wyhodowanedziękipracywielupokoleńprzez
rodzinęLarra,którenierosnąkusłońcu,leczwgąbziemi,isąprzedmiotemza-
zdrościzestronyobywatelimiastaX.
Czytelnicy,którymniebyłodaneżyciewjakimkolwiekreżimielubktórychna-
turanieobdarzyłaprzywilejemironicznegomyślenia,mogąmiećpewnegorodzaju
kłopotywodbiorzetegodzieła.Mogąuznaćjezaskomplikowane,trudnewodbio-
4ManèsSperber,DerMissbrauchteSieg,BDerSpiegel”11/1967(przeł.D.M.).
5GeorgeGömöri,TiborDéry,BKultura”,11/266,1969,s.132.
6ManèsSperber,dz.cyt.
