Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
TiborDéry
rze,anawetdziwaczneiBsuche”,jakczynitoGeorgeGömöri7.Przyzwyczajenije-
steśmydotego,żeliterackąklasykękrytycznąwobecrzeczywistościsocjalistycznej,
czyjawnieantykomunistyczną,cechujepowaga,przenikliwośćspojrzeniatwórcy,
aprzedewszystkimwszechogarniającaizniewalającagroza.Takjestwprzypadku
takichdzieł,jakArchipelagGułagAleksandraSołżenicyna,Nanieludzkiejziemi
JózefaCzapskiego,InnyświatGustawaHerlinga-Grudzińskiego,AtlasZbunto-
wanyAynRand,ZniewolonyumysłCzesławaMiłosza,MyJewgienijaZamiatina,
Rok1984GeorgeOrwellaczyMójwiekAleksandraWatta,bywymienićtylkokilka
pozycjizdługiejlistyksiągzabronionychwblokuwschodnim.Wtymkontekście
zauważyćnależy,żepowieśćG.A.úrX-ben,czyliPanA.G.wX.,jednaznajbardziej
porażającychidosadnychksiążekantyreżimowych,nieznalazłasięnigdynaindek-
sie.Przeszłaprzezcenzurębezwiększychskreśleńiwydanojącałkowicielegalnie
w1964rokuwbudapeszteńskimwydawnictwieSzépirodalmiKönyvkiadó.Była
rozprowadzanaprzezsocjalistyczneksięgarnieitrafiładosocjalistycznychbibliotek,
skądwypożyczalijąiczytalimniejczybardziejsocjalistyczniobywatele.
PolskojęzycznawersjaukazałasięwtłumaczeniuCamilliMondralwkrakow-
skimWydawnictwieLiterackimw1979rokuizostałaniezwyklegorącoprzyjęta
przezwąskiegronomiłośnikówopowieściniesamowitych,jakożeopublikowanoją
wseriiBFantastykaigroza”.Użycietegofortelunapewnopomogłoksiążcewpu-
blikacji,podobniejakzaznaczeniewposłowiu,żeTiborDéryBprzedstawiaświat
absolutnejwolnościwjejnegatywnymaspekcie:niemawnimobowiązków,nie
maprzepisówprawnych(zwyjątkiemjednego,którymówiowolnościczłowieka)
–niemawładz,niemazwiązkówuczuciowych,bototeżbyłobyograniczeniem
wolności.Jesttoanarchicznawolnośćnowoczesnejfilozofiiburżuazyjnej,wolność,
którapozbawiażyciesensu.Prowadzącwywódadabsurdum,pisarzwyszydza
filozofięegzystencjalizmu”.
Samautorwprzedmowiedowęgierskiegowydania(zwiększościzagranicz-
nychtłumaczeńteksttenzostałusunięty)wylewniepodkreśla,żedarzyzaufaniem
ludzkośćisocjalizm,nazywaswojąksiążkęutopiąitwierdzi,żetraktujeonaomoż-
liwejprzyszłościkapitalizmu;chciałpokazać,jakideawolnościkapitalistycznego
porządkuświatasamasobieskręcakark.Iktowie,czysłówtychmimowszystko
nienależytraktowaćjakproroctwo,któreziszczasięnanaszychoczach.
WkilkuzdaniachpowieśćTiboraDéryegomożnastreścićnastępująco:główny
antybohater,pasażerznikąd,przybywapociągiemnastacjępołożonągdzieśna
bezkresnejrówninie,skądruszawdalsządrogę.Pokilkutygodniowej,niezwykle
męczącejwędrówcedocieradopostapokaliptycznegomiastaX.,wktórymprzeżywa
wieleprzygód,wtymrównieżheteroseksualnąmiłość,iprowadziwieledyskusji
zróżnymipobocznymiantybohaterami,iktórepodwóchlatachopuszczatąsamą
drogą,męczącsięprzytymokrutnie.
Apokalipsa,októrejmowa,itowarzyszącejejzniszczenianiesąjednakwżad-
nymwypadkuBwynikiemwojnyczyzamierzonegogwałtu,alboteżklęskiżywio-
łowej,lecztylkoludzkiegozaniedbania”.Zagładanastąpiłabowiemwskutekpa-
sywnościczłowieczejinosiwszelkieznamionabezmyślnejautodestrukcji.Samo
miastozdajesięjednakbronić,niczymżywyorganizm,Bjesttakrozciągliwejak
guma.Tosięwydłuża,toznówkurczy.Najednymkońcurozpadasięwgruzycała
dzielnica,bowszyscymieszkańcysięzniejwynieśli,itozniewiadomegopowodu,
awdrugimkońcupowstajenowa,itoniewiadomopoco,gdyżniematamkto
zamieszkać.Alegdypojakimśczasieniepostrzeżenieilośćmieszkańcówwzrośnie,
7GeorgeGömöri,dz.cyt.,s.131.
22(4/2017)
