Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ostatniadeskaratunku
41
dlaczłowiekaniżjegowłasneżycieczybezpieczeństwo,sformułowanaprzezniego
doktrynamiałazastosowaniedowszystkichtypówczynówzabronionych,aniewy-
łączniedotych,któremogłygodzićwnajcenniejszeczłowiekowiżycielubzdrowie.
Ilekroćbowiemktóraśztakichistotnychwartościjestzagrożona,człowiekbędziesię
kierowałinstynktemidążyłdoutrzymaniapreferowanegostatusquo.Prawopozy-
tywneniepowinnozatemwymagaćtakichzachowań,któremiałybydestrukcyjny
wpływnaludzkąnaturęlubktórychludzkanaturaniebyłabywstanieunieść45.
Takpostrzeganakoniecznośćniepowinnabyćrozumianajakookolicznośćwyłącza-
jącabezprawność.Niekreujebowiemuprawnieniadodziałaniaczy-wprzypadku
dylematudeskiKarneadesa-nieupoważniajednegozrozbitkówdozepchnięcia
drugiegowotchłań.Przyznaniektóremuśzocalałychprawadoatakupozostawa-
łobywoczywistejsprzecznościznormąuprawniającądrugiegodopodjęciaobrony
iwymagałobyopowiedzeniasiępostroniektórejśzrównorzędnychprzecieżwar-
tości(wobuprzypadkachnaszalistoibowiemżycierozbitków).WedługPufendor-
faczynsilniejszegozrozbitkówjestnieosądzalny,gdyżtakrozumianakonieczność
znajdujesięzupełniepozazakresemregulacjiprawa-oilemilczenieprawa(pustka
prawna)możeprowadzićdowniosku,żetegorodzajuzachowaniejestdozwolone
46,
otylezpunktuwidzeniapoglądówPufendorfakluczowyjestbrakzakazutakiego
zachowania.
JeszczedokładniejszejanalizyprzedstawionegoprzypadkudokonałImmanuelKant
(1724-1804)wMetafizycemoralności,ujmująciusnecessitatis-podobniejakprzed-
stawicielewspółczesnejnaukiprawakarnego-jakoprzesłankęwyłączeniakaralno-
ści.Kantrozumiałpojęcieprawajakościsłyzwiązekpoczuciawewnętrznegoobo-
wiązkuorazobecnościprzymusupaństwowego(iusstrictum)47.Prawomiałobowiem
przedewszystkimzapobiegaćbezprawnejingerencjijednychwpowszechnąipier-
wotnąwolnośćprzysługującąwszystkimludziomzracjiichczłowieczeństwa.Kant
dopuszczałjednakistnienieprawłagodniejszych,wolnychodprzymusu,amianowi-
ciesłuszności(Billigkeit),rozumianejjakoobowiązeknaprawieniaszkodyiwyrów-
naniastrat,orazprawawstanieskrajnegozagrożenia(Nothrecht).nPierwszezakłada
prawobezprzymusu,drugiezaś-przymusbezprawa”48.Wobuprzypadkachbędą
jerealizowałyzachowaniapodjętezesłusznych,wyższychpobudek.
PrawowstanieskrajnegozagrożeniawujęciuKantamiałobyzezwalaćnaatakwsto-
sunkudokogoś,ktoniewyrządziłdrugiemużadnejkrzywdy.Niematubowiem
mowyonapastnikubezprawnieczyhającymnaczyjeśżycie,któregorychłyatak
możnabyodwrócićtylkowtakisposób,żeniedoszłaofiarazadaciosjakopierw-
sza,azatemniezachodzinawetzagrożeniewyrządzeniemkrzywdy.Ztychwzglę-
45S.Pufendorf,OntheDutyofMan...,s.53.
46Wmyślzasady,żeconiejestnakazaneiconiejestzakazane,jestdozwolone.
47I.Kant,Metafizykamoralności,Warszawa2005,s.46.
48I.Kant,Metafizyka...,s.46.
