Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nr2(21)|2020
RODZIMOWIERSTWO
zagadkant.sochybrzminastępująco:DBaba-jaga,nogajakwidły,całyświatkarmi,samagłodna”
16
.
WedługProppakościananogajestpóźnąprzeróbkąmającanacelupodkreśleniejejzwiązku
zzaświatami.Badaczuważa,żepierwotnietanogabyłaprawdopodobniezwierzęca,jakuwielu
innychpostacimitycznych,jednakwmiaręjaksymbolikazwierzęcawpowiązaniuześmierciącoraz
bardziejsięzacierała,zastąpionojączymśdosłowniejszym:kościanąnogąiinnymiodniesieniami
doszkieletu.ZarazemProppprzyznaje,żenieznażadnejbajki,wktórejnogaBabyJagibyłaby
zwierzęca,należywięcdotejtezypodchodzićzostrożnością,zwłaszcza,żesymbolikaszkieletu
izwierzęcawystępujewspólnieorazzgodnienp.wsyberyjskimszamanizmie17itrudnowykazać,
żesymbolikakościjestwtórnawzględemzwierzęcej,albojednamazastępowaćdrugą.Innącechą
BabyJagi,jakąProppiinnibadaczewysnulizanalizybajek,jestjejślepotalubbardzosłabe
widzenie18,choćbezpośredniobajkiotymniemówią.Wnioskujesiętom.in.zczęstopojawiającego
sięmotywuorientowaniasięprzezBabęJagę,żektośprzybył,poprzezwyczuciejegozapachu.
WładimirProppwyjaśnia,żemożetowynikaćzwierzenia,żetak,jakzapachzmarłegojest
nieprzyjemnydlażywych,takteżdlazmarłychnieprzyjemnyjestzapachżywych.Wdodatkutak,
jakżywizwykleniewidząumarłych,takduszeumarłychnaogółniewidzążywych.Brakwidzenia
lubsłabewidzeniewsensiefizycznymwpołączeniuzdobrzerozwiniętympostrzeganiemspraw
duchowychtonierzadkimotywwwierzeniachświata.IstotnymelementemwieluopisówBabyJagi
jestuwydatnieniejejcechpłciowych,aszczególniepokaźnepiersi.Wedługdosadnegorosyjskiego
opisu:DNapiecu,nadziewiątejcegleleżyBabaJaga,kościananoga,znosemwrośniętymwsufit,
gilewisząażnapróg,cyckinahakuzakręcone,asamazębyostrzy”19.Pełniącrolęwładczynilasu
jestmatkąiopiekunkąleśnegożycia,alenigdyniepojawiasięjejpartner,atylkorzadkopojawia
sięinformacjaojejbiologicznympotomstwie20,którymzawszesącórki.Niejestmiobecnieznana
opowieść,wktórejBabaJagamiałabysyna.Tobyćmożepozwalawidziećwniejwdowęlub
postaćzdolnądoreprodukcjibezudziałumężczyzny(dzieworództwo),costanowiłobywyjątkowo
archaicznywątekmityczny.ZdaniemProppa:DBędącuosobieniempłci,nieżyjeonażyciempłci”21.
Moszyńskiinformowałowystępowaniudługich,czasemżelaznychpiersi,udemonówstrzegących
póliogrodówwrodzajurosyjskiejbaby-jagiczybiałoruskiejDżelaznejbaby”22.Jakprzekonamysię
wkolejnychczęściachcyklu,wyglądizwyczajeBabyJagi,choćmogąbudzićtakróżnorakieemocje
jakodraza,strachlubrozbawieniewzależnościodstosunkuodbiorcy,tosąjejniezbędneprzy
pełnieniufunkcjiinicjacyjnej.Niemożliwewydajesiębowiem,abytrudnościżyciowe,najgłębsze
lękiczłowiekaiwreszciepokonanieichmogłaskuteczniereprezentowaćizapoczątkowaćpostać
miła,młoda,pięknaczybudzącapowszechnąsympatię.Rzadkosięteżdawniejzdarzało,żekobiety
dożywałysędziwegowiekuzewzględunaznaczniewiększąśmiertelnośćprzyporodach,więcopisy
BabyJagirobiłynaprzodkachtymwiększewrażenie.
Ruch
ZBabąJagąnajbardziejkojarzysięnietypowysposóbprzemieszczania,amianowicielatanie
lubjeżdżeniewżelaznymmoździerzulubdrewnianejstępie(rodzajwysokiegomoździerza
doobłuskiwaniaikruszeniaziarnanakaszę).Jejprzybywaniumatowarzyszyćświstihałas23,
atakżesilneporywywiatru.WjednejzbajekjestnazwanaDmatkąwiatrów”24.Gdyjeździ
16B.Uspienski,dz.cyt.,s.152
17M.Eliade,Szamanizmiarchaicznetechnikiekstazy,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa1994,s.165-167
18W.Propp,HKBM,s.71,72
19Tamże,s.75
20L.Suchanek(red.),dz.cyt.,s.121
21W.Propp,HKBM,s.75
22K.Moszyński,KulturaLudowaSłowian,CzęśćII,KulturaDuchowa,PolskaAkademiaUmiejętności,Kraków1934,s.619
23W.Propp,MBM,s.86
24W.Propp,HKBM,s.75,76
7
