Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Społeczeństwopóźnejnowoczesności
wsposóbnieuchronnyprowadzidonastaniaformacjikomunistycznej,któraczyni
człowiekawolnym.
TegooptymizmuemancypacyjnegoMarksaniepodzielałMaxWeber.Chociaż
nowoczesnespołeczeństwowjegoopisiejest,nazwijmyto,bardziejprzyjaznedla
jednostkiniżuMarksa,toskutkilogikijegorozwojusądlaczłowiekazdecydowanie
bardziejpesymistyczne,niżwidziałtoautorKapitału.Abyprzedstawićwsposób
zwięzłyisystematycznycharakterystykęnowoczesnościdokonanąprzezWebera,
należywcentrumuwagipostawićzjawiskoracjonalizacji.Upodstawwyjaśnienia
racjonalizacjileżyWeberowskatypologiadziałańspołecznych.Uwzględniaona
czteryichtypy:tradycjonalne,afektywne,wartościoworacjonalneiceloworacjonalne
(Weber2002,s.19–20).Dlaprzypomnieniapowiedzmy,żedziałanietradycjonalne
jestmotywowaneprzywiązaniemdoutartych,tradycyjnychwłaśnie,wzorówza-
chowań,iDbardzoczęstojestonowyłącznietępym,kierowanymprzezprzyswojone
niegdyśnastawienie,reagowaniemnaswojskiepodniety”(tamże,s.19).Działanie
afektywnezawierawsobiepierwiastekemocjiijestpowodowaneafektamiista-
namiuczuciowymi.Jegosensniezawierasięwzewnętrznymwobecniegoskutku.
Podobniejestwprzypadkudziałaniawartościoworacjonalnego,którewykazuje
przywiązaniedziałającegodotakichczyinnychwartości,wartości,którychrealizacja
stajesiędlaniegonakazem,bezwzględunamożliweskutki.Wreszciedziałanie
celoworacjonalne,którejestzorientowanenacel,środkiiskutkiuboczne.Zachodzi
turacjonalneodniesienieśrodkówdocelów,jakicelówdoskutków.Innymisłowy
racjonalnośćmacharakterformalnywzględemcelówiśrodkówdoichrealizacji.
WymienioneprzezWeberatypydziałańwystępująjednakowowspołeczeństwie
tradycyjnyminowoczesnym(kapitalistycznym),wkażdymznichdominujejednak
innyzestawichtypów.Wspołeczeństwietradycyjnym,opierającymsięnawspól-
nocie,dominujądziałaniaafektywneitradycjonalne,natomiastwspołeczeństwie
kapitalistycznym,któregopodstawąjeststowarzyszenie,szerokorozpowszechnione
sądziałaniawartościoworacjonalne,aprzedewszystkimceloworacjonalne.Te
ostatnierozwijająsiępierwotniewprzedsiębiorstwiekapitalistycznymibiurokracji.
WujęciuWeberowskimracjonalizacjajesttożsamazmodernizacjąitoonajest
podstawąnowoczesności.Markspostrzegałracjonalizacjęjakoprocesdokonujący
siępoprzezrozwójsiłwytwórczychwdrodzestosowaniawiedzyempirycznej,
praktycznej,doulepszaniatechnikprodukcyjnych.Weberzkoleitwierdził,żenie
stosunkiprodukcjisąpodstawąinstytucjonalnychramnowoczesnegokapitalizmu,
alewłaśniepodsystemydziałaniaracjonalnegozewzględunacel,przezktóreto
podsystemyracjonalizmprzenikadożyciaspołecznego(Habermas1999,s.261).
Zatemprocesracjonalizacji(dominacjidziałańceloworacjonalnych)związany
jestściślezrozwojemgospodarkikapitalistycznej,awdalszejkolejnościpaństwa
narodowegooraznowoczesnegospołeczeństwa.Ichpodstawowąformąorganiza-
cyjnąjestbiurokracja,którastanowiwyrazDodczarowania”świata,alerównieżjego
Dodczłowieczenia”(Weber2002,s.707).
30
