Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.UtowarowienieiDstalowaklatka”
PomimoróżnicpomiędzyMarksemiWeberemcodolokowaniasiłmoder-
nizacyjnychichrozumienietegoprocesujestpodobne.Obajwiążągozukształ-
towaniemsięgospodarkikapitalistycznejorazwyodrębnieniemnowoczesnego
państwa.Marksjednakzamotormodernizacjiuznawałrozwójtechnologiczny,
którynajdobitniejwyrażałswojąmocsprawcząwdoskonaleniusiłwytwórczych.
Zaichzmianamipodążałyinneskładnikiformacjispołeczno-ekonomicznej,wtym
nadbudowa.Weberzkoleiszczególnąrolęprzypisywałzmianomwobszarzeidei
itegorodzajuzmianyleżałyupodstawprocesuracjonalizacji.Mamyzatemdo
czynieniawjegoprzypadku,wstosunkudoMarksa,popierwszezpropozycjąod-
miennychczynnikówsprawczychmodernizacji,podrugiezodwróceniemkierunku
oddziaływaniatychczynników.Niesąoneulokowanewsferzeekonomicznej,ale
wwymiarzekulturowym.PosługującsiępojęciamiMarksa,możemypowiedzieć,
żenieoddziałująonezpoziomubazy,leczzpoziomunadbudowy.
Mówiącoczynnikachnaturykulturowej,mamnamyślimiędzyinnymirolę,
jakąWeberprzypisywałetyceprotestanckiejwpowstaniukapitalizmu,alenietylko.
Zastrzeżenietowynikamiędzyinnymiztego,żetezęWeberaoszczególnejroli
protestantyzmudlarozwojugospodarkikapitalistycznejnależyrozumiećwograni-
czonysposób.Niechodzituzatemobezwzględnąijednokierunkowązależność,ale
ouznanieprotestantyzmuzajedenzkilkuczynników(oboknp.prawarzymskiego
iwolnegohandlumiędzyśredniowiecznymimiastami)sprzyjającychrozwojowi
niekapitalizmujakotakiego,alejegonowoczesnejpostaci.Jakargumentujejeden
zautorów:Dwogóleniechodziowyjaśnienieprzyczynowe,leczpokazaniezwiązków
sensu,«powinowactwawyboru»(Wahlverwandschaft),międzytymstylemżycia,
jakiwynikałzetykiprotestanckiej,awymogaminowejformyżyciagospodarczego,
którarozwijałasięzupełnieniezależnie(Krasnodębski1999,s.53).Wtymsensie
możemymówićoroliczynnikakulturowegowrozwojunowoczesności,którajest
ściślezwiązanazkapitalizmem.
GłównynurtrozważańWeberanatematnowoczesnościzwiązanyjestjednak
zkwestiąwspomnianejracjonalizacji,którawnowoczesnejgospodarceispołe-
czeństwiestajesięwszechobecna.Jakwskazałem,racjonalizacjaznajdujeswoje
miejsceprzedewszystkimwbiurokracjiidziękijejekspansjirozprzestrzeniasięnie
tylkonagospodarkę,alerównieżnażyciespołeczne.Wartowtymmiejscuzwrócić
uwagę,żebiurokracjapojawiasięwswojejrozwiniętejformiewpostacibiuro-
kratycznegoDorganu”dopierownowoczesnympaństwie,awsferzegospodarczej
wrozwiniętejformiekapitalizmupodpostaciąbiurokratycznegoDprzedsiębiorstwa”
(Weber2002,s.693).Czynnikipobudzającerozwójbiurokracjiwnowoczesnym
państwiemożnapodzielićnaczterygrupy.Popierwszesątoczynnikikulturowe,
związanezewzrastającymskomplikowaniemkulturyirosnącymiroszczeniami
wobecadministracji,powodowaneprzezwzrostbogactwadominującychwarstw
społeczeństwa.DWtejmierzerozwójbiurokratyzacjijestfunkcjąrosnącegopo-
siadania,któremożnaprzeznaczyćizużytkowaćnakonsumpcję,atakże,
31
