Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
108
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
twierdzeniamiidoprowadziładosformułowaniazasaddedukcji.Dałapocząteklogice.
PodczasgdySokratesbyłtylkowirtuozemwoperacjachlogicznych,Platonbyłjużich
teoretykiem;znałzasadniczeprawalogikiiprzygotowałsystematycznyichwykład,roz-
winiętyprzezArystotelesa.
5.F
ILOZOFIA
.DlaPlatonadialektykabyłaczymświęcejniżmetodą,byłafilozo-
fią.Onabowiem,ionajedna,zewzględunaswójnieempirycznysposóbpostępowania
pomijazjawiskaisięgaidej,jakozaśnaukaoideachjestnaukąoprawdziwymbycie,
atymwłaśniemabyćfilozofia.Terazdopiero,wujęciuPlatona,filozofiawyodrębniła
sięodnauk,zktórymidotądwspółżyła,znalazłsiębowiemdlaniejodrębnyprzedmiot:
idee,iodrębnametoda:dialektyka.Awyodrębniłasięniejakorównainnym,alejako
najdoskonalszaznauk,boonajedna,wprzekonaniuPlatona,miałazaprzedmiotbyt
prawdziwyionajednamiałametodęniezawodną.
Platonbyłstanowczymwrogiemempiryzmu,aleniebyłrówniestanowczym
zwolennikiemracjonalizmu.Prawdęduszamożeznaleźćtylkosama,bezudziałuzmy-
słów;alepoznawanieprzez„duszęsamą”Platongotówbyłpojmowaćrozmaicie.Jed-
nymzesposobówbyłopoznanieczystoracjonalne,wedlesurowychzasaddialektyki.Ale
przypuszczał,żewostatecznychzagadnieniachintuicjaiwiara,mitiprzenośnia,irracjo-
nalnypopędduszymogąnasrównieiwięcejzbliżyćdoprawdyniżścisłerozumowania.
Naukamusibyćtedyczystoracjonalna,aleniefilozofia,któramadoczynieniaztymi
ostatecznymizagadnieniami.
Dalekibyłodmniemania,iżsamrozumrozwiążewszystkiezagadkibytu.Jeślina-
wetprzenikaonświatidej,topozostajejeszczeirracjonalnyczynnikświata:materia.
Anawetwśródidejnajwyższa,ideadobra,takżeprzekraczato,corozumpojąćmoże.
Platonpisałtedywjednymzeswychlistów:„Otym,naczymnaprawdęmizależy...nie
mainiebędzieżadnegomegopisma,boniejesttoracjonalne,jakmatematyka,inieda-
jesięująćwsłowa.Alegdydługozmagałeśsięiobcowałeśzrzeczą,tonaglezapalasię
wduszyjakbyświatło.Ktoniejestwewnętrzniezrośniętyispokrewnionyztym,como-
ralneipiękne,ten...nigdyniepoznaprawdyodobruizłu”.
Dlategoteżzadaniemfilozofiijestwczęścitylkopoznanieprawdy,wczęścizaścoś
zupełnieinnego:dokonanieprzewrotuwduszy,„spokrewnieniejejztym,comoralne
ipiękne”.Takakoncepcjafilozofiijeszczeradykalniejoddzielałająodnaukniżmetoda
dialektyczna.Idwojakąkoncepcjęfilozofiijtę,którajejprzyznajenajwiększąracjo-
nalność,itę,którajejwszelkąracjonalnośćodbierajPlatonprzekazałpotomności.
Toteżzarównoracjonalizm,jakiirracjonalizmzwykłypowoływaćsięnaniegojakona
swegotwórcę.
V.ETYKA.1.N
AUKAOCNOTACH
.SprawometycznymPlatonpoświęciłnajwięcej
prac.Pierwotnie,przejętyintelektualizmemSokratesa,sprowadziłcnotędowiedzy.
Zczasemjednakprzezwyciężyłjednostronnośćswegopoprzednika.Przekonałsię,że
cnotanieodsamegotylkorozumuzależy.Rozróżnienietrzechczęściduszybyłomupo-
budkądorozszerzeniaetyki;przyjąwszybowiempitagorejskąkoncepcjęcnotyja-
