Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Ustrójrolny
wbydle,nierogaciźnieidrobiu.Wmiaręrozwojurolnictwaiwzrostuprodukcji
19
zbożowejpodatektenściąganowpostaciproduktówzbożowych(pszenicy,żyta
iowsa).Obokrentynaturalnejwystępowałczynszpieniężny,dziesięcina,świad-
czenianarzeczpaństwa(stan),powinnościtransportowo-komunikacyjneiinne.
Oprócztegospotykasiępańszczyznęjakoobowiązekodrobieniaokreślonej
liczbydniwrokulubwykonaniaokreślonejroboty,np.skoszeniałąkiczy
zwiezieniapewnejilościdrewna.
Wrazzupowszechnieniemsięimmunitetówulegałystopniowejlikwidacji
regalia(uprawnieniaprzysługującewyłączniepanującym).Największego
znaczeniagospodarczegonabierałyprawadotyczące:eksploatacjibogactwnatu-
ralnych(prawoprzetrwałodoXVIw.),ustanawianiaipobieraniaceł,biciamonety
(utrzymanewzasadziedorozbiorów),lokacjimiastorazprawotargu,drogowe
(przymusdrożny),leśno-łowieckieimłyńskie.Poważnymczynnikiemwładzy
monarszejbyłyregaliagrodowe(wyłączneprawobudowyiposiadaniagrodów
przestrzeganedoXVIw.).
Pobórczęściplonówwyprodukowanychwdrobnychgospodarstwachprzesta-
wałzczasemzadowalaćwłaścicieliziemskich.Przystąpilionidogospodarczej
reorganizacjiswoichposiadłości.Reorganizacjataposzławdwukierunkach:
przeprowadzeniaspecjalizacjipracywśróddrobnychgospodarstworaztworzenia
własnychfolwarków,ukierunkowanychnaprodukcjęhodowlanąizbożową.
Podstawowąjednostkąprodukcyjnąnawsiśredniowiecznejbyłojednołanowe
(ok.16ha)gospodarstwokmiece.Jegopowierzchnięuprawną(bezugoru)określa
sięnaok.8,5ha,aprzeciętnyinwentarzżywyna6sztukzwierzątpociągowych
(zazwyczaj4wołyi2konie),3krowyorazowce,kozy,nierogaciznęidrób.
Kilkakrotniewiększegospodarstwaposiadalisołtysi,którymziemieuprawiali
zagrodnicy,tj.chłopiosadzeninaniewielkichdziałkachziemi,dorabiającypracą
winnychgospodarstwach.
Folwarkiwłaścicieliziemskichzajmowały,wporównaniuzgospodarstwami
włościańskimi,dośćmałyobszar.PolskawXIIIiXIVw.byłanadalkrajemdrobnej
uprawygospodarstwchłopskichwobrębiewielkiejwłasności.
Pierwszefolwarkizaczętotworzyćwdobrachkościelnych,późniejwmajątkach
szlacheckich.Formęzbliżonądofolwarkustanowiłygospodarstwasołtysów.
Główneznaczeniewuprawiepolowejmiałożyto,owies,pszenicaijęczmień.
Nowymzbożembyłatatarka,corazmniejsząrolęodgrywałoproso.Struktura
zasiewówjesttrudnadoustalenia.Wzależnościodrodzajuglebyprzewagęmiało
żytolubowies.Dlaorientacjimożnaprzyjąćnastępującyschemat:żytozajmo-
wałook.40%areałuuprawnego,owies-ok.38%,pszenica-ok.10%,jęczmień
-ok.6%,resztaprzypadałanainneuprawy.
Dużywpływnazmianywustrojurolnymmiałoosadnictwonaprawieniemiec-
kim,któreupowszechniłosięnaziemiachpolskichwXIII-XIVw.
Wcześniej,wPolscepiastowskiej,upowszechniłosięosadnictwonaprawie
polskim,ajegorozwójprzypadagłównienaXIIw.iwźródłachztegookre-
suwystępujeonotakżejakoosadnictwoHzwyczajemwolnychgości”.Jegosiłą
