Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.4.Kryzyssystemufolwarczno-pańszczyźnianego
przeznaczonychnazbyt.WXVIIw.stopawyzyskuchłopawzrosłakilkakrotnie.
55
Szlachtahamowaławtensposóbewolucjęsamodzielnychgospodarstwchłopskich
igospodarstwsołeckich,przyczyniającsiędoichpauperyzacji.
Chłopprzygniecionyciężarempańszczyznymiałcorazmniejczasunazajęcie
sięwłasnymgospodarstwem,brakowałomuteżśrodkówdonabycialepszych
narzędzi.Ponadtoświadczenierentyodrobkowejabsorbowałosprzężajorazsiłę
roboczągospodarstwchłopskich,cosprawiało,żeniemogłybyćwyzyskanedo
staranniejszejuprawywłasnychgruntówlubpodjęciainnychzajęćzarobkowych.
Wokresietymzmniejszyłsięareałgruntówchłopskich.Wdobracharcybi-
skupstwagnieźnieńskiegow1poł.XVIIw.chłopiuprawialiok.70%całościziemi
uprawnej,w2połowiestuleciatylko50%.
Oderwanieproducentachłopskiegoodrynkuznalazłoodbiciewmalejącej
produkcjizbożowej,zwłaszczażyta,przyjednoczesnymwzrościeuprawgrochu,
tatarkiiprosa.Ogólnaprodukcjagospodarstwchłopskichuległarównieżskurcze-
niu.Wyraźnybyłteżspadekpogłowiazwierząthodowlanych.Jeżeliprzyjmiemy
za100stanz1642r.wdobrachkluczawieluńskiego,todlaroku1710otrzymamy
wskaźniki:dlakoni-17,dlawołów-34,dlakrów-26.
Wkonsekwencjinasiliłysiętendencjepowrotudogospodarkinaturalnej.Mniej
wydajnastawałasięteżpracachłopówpańszczyźnianychnaziemifolwarcznej.
Plony4zbóżspadłydo3-4q/ha.Postępującykryzyswrolnictwieorazupadek
miast,rzemiosłaihandluhamowałyrozwójsiłwytwórczych,zarównowsektorze
chłopskim,jakifolwarcznym.
Charakterystycznedlategookresubyłoprzyśpieszenieprocesukurczeniasię
warstwychłopówpełnorolnych,kmieci,apowiększaniasięwarstwzagrodników,
chałupnikówikomorników.Wlatach1616-61wkrólewszczyznachwojewództw
poznańskiego,kaliskiegoisieradzkiegoudziałkmieciwstosunkudoinnychkate-
goriiludnościwiejskiejzmniejszyłsięz53do38%,drobnychkmieciizagrodników
wzrósłnatomiastz35do41%,achałupnikówzldo8%.Wnastępnychlatach
procestenpogłębiałsię,alejużniewtakszybkimtempie.
Wzrostuciskufeudalnegoorazzaostrzeniepoddaństwaprowadziłydoogólne-
goobniżeniasięstopyżyciowej,tj.powszechnejpauperyzacjiludnościwiejskiej.
Rosłowśródchłopówpoczuciekrzywdyspołecznej.Wkonsekwencjidoszło
donasileniasięantagonizmówmiędzypanamiaichpoddanymi.Najczęst-
sząjejformąbyłbierny,codziennyopórchłopstwaorazmasowezbiegostwo
chłopów,np.wdobrachkapitułygnieźnieńskiejw1poł.XVIIIw.zanotowano
ok.450wypadkówzbiegostwa.Częstąformąoporuzbiorowegostałasięteżod-
mowapełnieniapowinności.WstarostwiełosickimnaPodlasiuw1701r.tylko
wciągu6miesięcypoddaniz2wsiniewypełnili5175dnipańszczyznyoraz
wstrzymalidaninynaok.3000złotychpolskich.
Charakterystyczne,żewbrewdążeniomustawodawcówprzepisydotyczące
zbiegostwaniewpłynęłynajegozmniejszenie,przeciwnie,wrazzewzrostem
zależnościosobistejchłopaodpanadochodziłodonasileniazbiegostwaioporu
wobecwłaścicieli.
